Προδημοσίευση της νέας μελέτη της διαΝΕΟσις
Η διαΝΕΟσις προχώρησε προδημοσίευση της νέας της ενδιαφέρουσας μελέτης με τίτλο «Η Ανάπτυξη Των Τουριστικών Λιμένων Στην Ελλάδα», η οποία στοχεύει στην κατάθεση ενός νέου στρατηγικού σχεδίου με στόχο την ανάπτυξη του δικτύου τουριστικών λιμενικών υποδομών και υπηρεσιών προς όφελος της εθνικής οικονομίας. Η έρευνα γίνεται σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Τουριστικής Πολιτικής & Ανάπτυξης του Υπουργείου Τουρισμού και θα δημοσιευτεί το φθινόπωρο του 2021.
Μέσα από τη διαμόρφωση αυτού του νέου στρατηγικού σχεδίου, προτείνεται μια σειρά δράσεων σε 4 πυλώνες μεταρρύθμισης, οι οποίες εκτιμάται πως θα συνεισφέρουν στην αποτελεσματικότερη οργάνωση και διοίκηση των μαρίνων, αλλά και στην αύξηση των εσόδων και των θέσεων εργασίας στον κλάδο.
Η μελέτη έχει λάβει υπόψη περιπτώσεις άλλων ευρωπαϊκών χωρών που αποτελούν σήμερα κύριους ανταγωνιστές της Ελλάδας στον κλάδο, και οι οποίες έχουν καταφέρει να διαμορφώσουν ένα αποτελεσματικό πλαίσιο πολιτικής για τις μαρίνες, επιτυγχάνοντας σημαντικά αποτελέσματα. Μέσα από τη συγκριτική ανάλυση και τις προτάσεις των ερευνητών, διαμορφώνεται ένα πλέγμα προτάσεων ενώ παρουσιάζονται και 3 εναλλακτικά σενάρια για τις επιπτώσεις που θα έχει η εφαρμογή των συγκεκριμένων μεταρρυθμίσεων στην οικονομία.
Ποια είναι η κατάσταση σήμερα;
Η Ελλάδα διαθέτει μια ακτογραμμή 13.700 χιλιομέτρων και ένα σημαντικό στόλο σκαφών αναψυχής. Είναι εξαιρετικά ελκυστικός προορισμός για ιδιοκτήτες/χρήστες επαγγελματικών σκαφών αναψυχής.
Ωστόσο:
- Παρά την πληθώρα χωροθετημένων εγκαταστάσεων, μόλις 37 από τους 168 χωροθετημένους τουριστικούς λιμένες βρίσκονται στο στάδιο της λειτουργίας, ποσοστό 22%.
- Από τις 27.512 χωροθετημένες θέσεις ελλιμενισμού σκαφών αναψυχής είναι σήμερα διαθέσιμες μόνο το 30,9%, ή συνολικά 8.499 θέσεις.
- Από τις συνολικά 62 χωροθετημένες μαρίνες που έχουν κατασκευαστεί, λειτουργούν οι 23, ποσοστό 37,1%.
- Η πλέον πρόσφατη αξιοσημείωτη δημόσια επένδυση για τη δημιουργία νέας μαρίνας στη χώρα έγινε στη Λευκάδα το 2003.
- Σε σύγκριση με τα υπόλοιπα μεσογειακά κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε Μεσόγειο και Αδριατική, η Ελλάδα υστερεί σε πυκνότητα θέσεων ελλιμενισμού, διαθέτοντας σύμφωνα με τα στοιχεία 0,5 θέσεις ελλιμενισμού ανά χιλιόμετρο ακτογραμμής.
Υπάρχει μία διαφορετική προσέγγιση σε ό,τι αφορά τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη δικτύου τουριστικών λιμένων μεταξύ Βόρειας και Νότιας Ευρώπης. Στη Βόρεια Ευρώπη υπάρχουν περισσότεροι αλλά μικρότεροι σε χωρητικότητα τουριστικοί λιμένες. Στη Νότια Ευρώπη έχει αναπτυχθεί ένας μικρότερος αριθμός τουριστικών λιμένων με πολύ μεγαλύτερους σε χωρητικότητα τουριστικούς λιμένες. Η Βόρεια Ευρώπη ενδεχομένως ακολουθεί ένα μοντέλο διαμόρφωσης δικτύου με λίγους (σε αριθμό) κεντρικούς και μεγάλους τουριστικούς λιμένες και πολλούς μικρότερους “δορυφόρους” τουριστικούς λιμένες. Στον αντίποδα, οι χώρες της Νότιας Ευρώπης φαίνεται να ακολουθούν ένα μοντέλο οργάνωσης δικτύου με πολλούς μεγάλους τουριστικούς λιμένες και λιγότερους, μεσαίου μεγέθους τουριστικούς λιμένες δορυφόρους.
Σημαντική ποιοτική παράμετρος για κάθε δίκτυο τουριστικών λιμένων είναι η πυκνότητα του δικτύου, η οποία μπορεί να αποδοθεί με τον υπολογισμό των διαθέσιμων θέσεων ελλιμενισμού ανά χιλιόμετρο ακτογραμμής. Σε σύγκριση με τα υπόλοιπα μεσογειακά κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε Μεσόγειο και Αδριατική, η Ελλάδα υστερεί σε πυκνότητα θέσεων ελλιμενισμού, διαθέτοντας σύμφωνα με τα στοιχεία 0,5 θέσεις ελλιμενισμού ανά χιλιόμετρο ακτογραμμής. Ο Χάρτης παρουσιάζει το υφιστάμενο δίκτυο των χωροθετημένων τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων σε όλη την επικράτεια.
Τι πρέπει να γίνει
Η μελέτη περιλαμβάνει εκτενή εξέταση του θεσμικού πλαισίου, της χωρικής διάστασης του υφιστάμενου δικτύου χωροθετημένων τουριστικών λιμένων και της διακυβέρνησης των τουριστικών λιμένων.
Η ανάλυση ανέδειξε το γεγονός ότι, σε επίπεδο σχεδιασμού, έχει διαμορφωθεί ένα δίκτυο τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων το οποίο, υπό προϋποθέσεις, θα μπορούσε να καλύψει σημαντικό τμήμα των αναγκών ελλιμενισμού τουριστικών σκαφών αναψυχής, και με ιδιαίτερη δυναμική, παρέχοντας επαρκή γεωγραφική κάλυψη. Όμως, ουσιαστικά το μεγαλύτερο τμήμα αυτού του δικτύου δεν έχει κατασκευαστεί, έχει απλά χωροθετηθεί, σε παρελθόντα χρόνο και σε διαφορετικές συνθήκες. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι συμπληρωματικά προς το χωροθετημένο δίκτυο τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων υπάρχουν ανά την επικράτεια πρόσθετες λιμενικές εγκαταστάσεις μικτής χρήσης οι οποίες προσφέρουν θέσεις ελλιμενισμού –στην περίπτωση αυτή δεν έχει υπάρξει η απαραίτητη καταγραφή τους ώστε να ενσωματωθούν στον ευρύτερο σχεδιασμό της Πολιτείας.
Η μελέτη εμπλουτίζεται: (α) με την ανάλυση της στρατηγικής για την ανάπτυξη των τουριστικών λιμένων που εφαρμόστηκε σε δύο Μεσογειακές χώρες που αποτελούν ανταγωνιστές της Ελλάδας στην αγορά του θαλάσσιου τουρισμού με σκάφη αναψυχής, την Ιταλία και την Κροατία αντίστοιχα και (β) με την καταγραφή και ανάλυση των απόψεων εμπλεκόμενων φορέων εκπροσώπησης και παραγόντων της αγοράς των σκαφών αναψυχής και των τουριστικών λιμένων, σε ό,τι αφορά τη βελτίωση του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου αλλά και τη διατύπωση αναπτυξιακών προτάσεων με στόχο την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών τουριστικών λιμένων.
Το προτεινόμενο σχέδιο στρατηγικής διοίκησης παρέχει τη βάση για να διαμορφωθεί ένα εθνικό στρατηγικό πλάνο για τους τουριστικούς λιμένες. Το σχέδιο αυτό θα πρέπει να εμπνέει ώστε να παρακινεί το σύνολο του κλάδου σε πρωτοβουλίες οι οποίες το υπηρετούν. Είναι σημαντικό, επίσης, να συνδεθεί με ένα συγκεκριμένο όραμα -και να εκπέμπει ένα μήνυμα- για τα χαρακτηριστικά των τουριστικών λιμενικών υποδομών τα οποία επιθυμούμε ως χώρα να επιτύχουμε. Το προτεινόμενο σχέδιο στρατηγικής διοίκησης αποτελείται από τέσσερις (4) πυλώνες, με κάθε πυλώνα να περιλαμβάνει συγκεκριμένες, στοχευμένες, δράσεις.
Καθεμία από τις προτεινόμενες στρατηγικές εξειδικεύεται σε μέτρα πολιτικής. Στο πλαίσιο των προτεινόμενων πολιτικών, δύο πρωτοβουλίες κρίνονται ως οι σημαντικότερες:
- Η αξιολόγηση του δικτύου των ήδη χωροθετημένων τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων. Η πολιτική της αξιολόγησης μπορεί να οδηγήσει στη διαμόρφωση ενός δικτύου τουριστικών λιμένων το οποίο θα είναι υλοποιήσιμο, απαλλαγμένο από περιπτώσεις χωροθετημένων λιμένων οι οποίοι λιμνάζουν δημιουργώντας εμπόδια στον σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός ανταγωνιστικού δικτύου. Επιλέγοντας τις κατάλληλες περιπτώσεις τουριστικών λιμένων οι οποίοι μπορούν να ολοκληρωθούν κατασκευαστικά, η αξιολόγηση των ήδη χωροθετημένων τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων, με τη διαμόρφωση τελικών προτάσεων, μπορεί να συμβάλλει άμεσα στην οριστικοποίηση ενός δικτύου με επαρκέστερη χωρική κάλυψη και πυκνότητα.
- Η αναμόρφωση της διαγωνιστικής διαδικασίας της παραχώρησης τουριστικών λιμένων, καθώς σήμερα υπάρχει ανομοιογένεια διαγωνιστικών διαδικασιών με αποτέλεσμα να επηρεάζονται αρνητικά οι προθέσεις των εν δυνάμει επενδυτών και, συνεπώς, ο υγιής ανταγωνισμός στον κλάδο. Προς την κατεύθυνση αυτή προτείνεται η υιοθέτηση συγκεκριμένης πολιτικής, χρησιμοποιώντας και αξιοποιώντας θετικές πρακτικές από το εξωτερικό (Ιταλία), για τη διαμόρφωση μίας ενιαίας διαδικασίας παραχωρήσεων με συγκεκριμένους στόχους.
Η αξιολόγηση του δικτύου τουριστικών λιμένων της χώρας συνδέεται και με το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό, αλλά και με τα Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού. Το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό έχει ακυρωθεί από το Συμβούλιο της Επικρατείας. Αποτέλεσμα η χωροθέτηση τουριστικών εγκαταστάσεων στην Ελλάδα να συνδέεται με τα ισχύοντα Περιφερειακά Σχέδια Χωροταξικού Σχεδιασμού, τα οποία έχουν πρόσφατα διαμορφωθεί. Όπως διαπιστώνεται και στην παρουσίαση-επισκόπηση, τα Περιφερειακά Πλαίσια αξιολογούνται θετικά καθώς παρέχουν ορθολογικές κατευθύνσεις ανάπτυξης τουριστικών λιμένων ανά περιφέρεια της χώρας. Συμπερασματικά, (α) απαιτείται η ανάληψη πρωτοβουλιών για την επιτάχυνση των διαδικασιών οριστικοποίησης ενός ολοκληρωμένου εθνικού Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό, ενώ (β) στο μεσοδιάστημα κρίνεται σκόπιμη, αναγκαία και επωφελής η συνεργασία των αρμόδιων υπουργείων -και ειδικότερα του Υπουργείου Τουρισμού- με την τοπική αυτοδιοίκηση Α’ και Β’ βαθμού, ώστε να αξιολογηθούν και να αξιοποιηθούν περαιτέρω οι προτάσεις ανάπτυξης τουριστικών λιμενικών εγκαταστάσεων τις οποίες συμπεριλαμβάνουν τα επιμέρους Περιφερειακά Σχέδια Χωροταξικού Σχεδιασμού.
Στις προτεινόμενες πολιτικές ανάπτυξης του κλάδου των τουριστικών λιμένων ο ρόλος του Υπουργείου Τουρισμού είναι, αυτονόητα, κομβικός. Το Υπουργείο Τουρισμού αποτελεί τον φορέα ο οποίος καλείται να αναλάβει τις πρωτοβουλίες διαμόρφωσης και προώθησης της υλοποίησης των αλλαγών που απαιτούνται αλλά και τις παρεμβάσεις με στόχο τη βελτίωση του δικτύου των τουριστικών λιμένων και των παρεχόμενων από αυτούς υπηρεσιών. Σε θέματα όπου απαιτείται συλλογική δράση φορέων της Πολιτείας, το Υπουργείο Τουρισμού καλείται να ηγηθεί του συντονισμού. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η πρόταση δημιουργίας μίας αναβαθμισμένης διυπουργικής επιτροπής εργασίας για την επεξεργασία συνεργατικών πολιτικών, προκειμένου να διαμορφωθούν οι συνθήκες και οι απαραίτητες διαδικασίες (βλ. προτάσεις μελέτης) οι οποίες θα διευκολύνουν την εφαρμογή ενιαίων στρατηγικών ανάπτυξης, προσέλκυσης και οριστικοποίησης ιδιωτικών επενδύσεων.
Θα πρέπει στο σημείο αυτό να τονιστεί και ο σημαντικός ρόλος που κατέχει το Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ) όσον αφορά στη διαμόρφωση πρωτοβουλιών για την εύρεση επενδυτών και την εφαρμογή πολιτικών για τους τουριστικούς λιμένες. Στην κατοχή του ΤΑΙΠΕΔ βρίσκονται 17 τουριστικοί λιμένες/μαρίνες, με τους ρυθμούς υλοποίησης του σχετικού προγράμματος αποκρατικοποίησης να είναι ενδεικτικοί των πολλαπλών προϋποθέσεων, καθώς και των δυσκολιών, για την οριστικοποίηση των διαδικασιών παραχώρησης δικαιωμάτων εκμετάλλευσης τουριστικών λιμένων.
