Απογοητευτικοί οι δείκτες για την Ηλεία
*Διαβούλευση με κείμενο που έφτασε την τελευταία στιγμή, έκαναν λόγο ο Αντιπεριφερειάρχης Ηλείας Β. Γιαννόπουλος και ο Δήμαρχος Αρχ. Ολυμπίας Γ. Γεωργιόπουλος
Επιμέλεια: Άννα Αγγελίδου
Οι αδυναμίες και τα προβλήματα της Ηλείας, οι οποίες διαμορφώνουν το χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης και ευημερίας αλλά και οι σημαντικές ευκαιρίες, που αν αξιοποιηθούν, θα συμβάλουν αποφασιστικά στη δραστική βελτίωση της εικόνας της περιοχής, παρουσιάστηκαν χθες μέσω διαδικτυακής συνάντησης εργασίας στο πλαίσιο της προετοιμασίας της εκτενούς μελέτης για την ανασυγκρότηση του Νομού. Η διαδικτυακή συνάντηση εργασία, πραγματοποιήθηκε από τη «διαΝΕΟσις», με αφορμή την ολοκλήρωση του Α’ Μέρους (διαγνωστικό) της ολιστικής αναπτυξιακής μελέτης για την ανασυγκρότηση του Νομού με επίκεντρο την Αρχαία Ολυμπία. Πρόκειται ουσιαστικά για μία πρώτη καταγραφή της τρέχουσας κατάστασης σε μια από τις φτωχότερες περιοχές της χώρας, όπως χαρακτηρίζεται ο Νομός Ηλείας και από τους ίδιους τους μελετητές. Η τελική έρευνα της «διαΝΕΟσις», για την παραγωγική ανασυγκρότηση της Ηλείας, θα δημοσιευθεί στο πρώτο μισό του 2023, όπως επισημάνθηκε και από τα στελέχη της «διαΝΕΟσις». Τις δράσεις άνοιξε με σύντομο χαιρετισμό του ο Υφυπουργός στον Πρωθυπουργό, Αρμόδιος για Θέματα Κρατικής Αρωγής και Αποκατάστασης από Φυσικές Καταστροφές Χρήστος Τριαντόπουλος.
Ο Γενικός Διευθυντής της «διαΝΕΟσις» Διονύσης Νικολάου αναφέρθηκε αρχικά στο μνημόνιο συνεργασία το οποίο υπεγράφη τον Απρίλιο του 2022 συνεργασίας με τον Υφυπουργό στον Πρωθυπουργό κ. Χρήστο Τριαντόπουλο για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας μελέτης για την ανασυγκρότηση της Ηλείας με επίκεντρο την Αρχαία Ολυμπία. Όπως επεσήμανε: «Η μελέτη, που υλοποιείται από το επιστημονικό δυναμικό του Εργαστηρίου Αναπτυξιακής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας υπό τον καθηγητή Γιώργο Πετράκο σε συνεργασία με τα στελέχη της «διαΝΕΟσις», έχει ως στόχο να αποτυπώσει τα βασικά χαρακτηριστικά και προβλήματα της Περιφερειακής Ενότητας Ηλείας, να αξιολογήσει τα ισχυρά της πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες της και να προτείνει μια συνολική στρατηγική και ένα σύνολο πολιτικών για τη βιώσιμη και ισόρροπη ανάπτυξή της, αλλά ταυτόχρονα να είναι εξωστρεφής και να συμβάλει στη συμμετοχή ευρύτερων κοινωνικών ομάδων. Η μελέτη αξιοποιεί τα διαθέσιμα δευτερογενή δεδομένα από την Ελληνική Στατιστική Αρχή και τους λοιπούς δημόσιους φορείς, όπως Υπουργεία, Περιφέρεια και Οργανισμοί, αλλά αποτυπώνει, όπου είναι δυνατόν, την τοπικά διαθέσιμη γνώση η οποία προκύπτει από συμπεράσματα οργανωθέντος ad hoc αναπτυξιακού συνεδρίου στην Αρχαία Ολυμπία, αλλά και από μελέτες και από στοχευμένες συνεντεύξεις, τόσο με τοπικούς φορείς, όσο και με εκπροσώπους παραγωγών, επαγγελματιών και της κοινωνίας των πολιτών. Επίσης, η μελέτη αξιοποιεί την υφιστάμενη επιστημονική γνώση προκειμένου να διατυπώσει ένα πλαίσιο παρεμβάσεων το οποίο θα είναι συμβατό και θα αντλεί εμπειρία από τις σύγχρονες προσεγγίσεις και πολιτικές στον τομέα των αναπτυξιακών πολιτικών. Το υλικό που ακολουθεί αποτελεί μια σύνοψη του πρώτου μέρους της μελέτης, στο οποίο αποτυπώνεται η σημερινή κατάσταση στην Ηλεία».
Από την πλευρά του ο τέως πρύτανη και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Γιώργος Πετράκος αναφέρθηκε στην υφιστάμενη κατάσταση που καταγράφεται στην Ηλεία.
Δημογραφικές τάσεις και ανθρώπινο δυναμικό
Ο πληθυσμός της Ηλείας με βάση την απογραφή του 2021 ανέρχεται σε 149.350 κατοίκους. Ως εκ τούτου, η Ηλεία είναι η 13η σε μέγεθος Περιφερειακή Ενότητα της χώρας. Ωστόσο, η Ηλεία έχει υποστεί την τελευταία δεκαετία μια μείωση του πληθυσμού της η οποία είναι μεγαλύτερη από αυτή της χώρας. Έχει χάσει το 20% του πληθυσμού της από το 1961, όταν είχε 187.713 κατοίκους.
Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού (55%) που ζει σήμερα στην Ηλεία, κατοικεί σε αγροτικές περιοχές και το μικρότερο (45%) σε αστικές, γεγονός που τη διαφοροποιεί σημαντικά από το εθνικό πρότυπο εγκατάστασης του πληθυσμού.
Επίπεδο ανάπτυξης και ευημερίας
Το επίπεδο ανάπτυξης, μετρούμενο με βάση το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε σταθερές τιμές, το 2019 ανερχόταν στα €11.857. Το μέγεθος αυτό αντιστοιχεί στο 67% του εθνικού μέσου όρου και στο 36% του μέσου όρου της ΕΕ, κατατάσσοντας την Ηλεία στις χαμηλότερες θέσεις (42η) ανάμεσα στις ΠΕ της χώρας.
Η παραγωγικότητα της εργασίας ανέρχεται το 2019 σε 22.100 ευρώ ανά εργαζόμενο, είναι από τις χαμηλότερες μεταξύ των ΠΕ της χώρας (47η) και ισούται με το 65% του εθνικού και το 37% του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Διαχρονικά, η παραγωγικότητα της Ηλείας μειώνεται με σημαντικό ρυθμό.
Παραγωγική διάρθρωση και εξειδίκευση
Η συμμετοχή του πρωτογενή τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία) στη διαμόρφωση του ΑΕΠ το 2019 στην Ηλεία είναι ιδιαίτερα υψηλή (23,5%). Μάλιστα η Ηλεία κατέχει την 1η θέση ανάμεσα στις ΠΕ της χώρας, με ένα μέγεθος το οποίο είναι υπερ-πενταπλάσιο από τον εθνικό μέσο όρο και μάλιστα αυξάνεται με σημαντικούς ρυθμούς.
Ο δευτερογενής τομέας (μεταποίηση, ενέργεια και κατασκευές) της Ηλείας είναι σχετικά περιορισμένος και συμβάλλει μόνο κατά 12,2% στη διαμόρφωση του ΑΕΠ. Βρίσκεται στην 32η θέση μεταξύ των ΠΕ και κάτω από τον εθνικό μέσο όρο, ενώ έχει φθίνουσα συμμετοχή στο ΑΕΠ την τελευταία δεκαετία.
Ο τριτογενής τομέας (εμπόριο και υπηρεσίες) είναι ο μεγαλύτερος τομέας της οικονομίας και συμβάλλει με 64,3% στη διαμόρφωση του τοπικού ΑΕΠ. Παρ’ όλα αυτά, το μέγεθός του είναι μικρότερο από τον εθνικό μέσο όρο και βρίσκεται στην 40η θέση της κατάταξης, ενώ διαχρονικά η συμμετοχή του στο ΑΕΠ μειώνεται.
Γεωργία και κτηνοτροφία
Η Ηλεία διαθέτει σημαντικές και εύφορες πεδινές εκτάσεις οι οποίες ευνοούν τη γεωργική παραγωγή. Οι σημαντικότερες καλλιέργειες στην Ηλεία με βάση την έκταση την οποία καταλαμβάνουν είναι οι ελαιώνες (37,6%), τα κτηνοτροφικά φυτά για ζωοτροφές (16,8%), οι βοσκότοποι (9,4%), τα λοιπά σιτηρά (8,5%), ο αραβόσιτος (4%), τα εσπεριδοειδή (2,6%), τα κηπευτικά υπό κάλυψη (2,5%) τα κηπευτικά (2,5%), οι αμπελώνες για παραγωγή σταφίδας (2%), η πατάτα (1,5%), οι αμπελώνες για παραγωγή οίνου (1,1%) και η βιομηχανική ντομάτα (0,9%).
Τουρισμός και πολιτισμός
Η Ηλεία διαθέτει μοναδικούς πολιτιστικούς, αρχαιολογικούς και φυσικούς πόρους και δικαίως θεωρείται λίκνο πολιτισμού και αθλητισμού. Τα κυριότερα σημεία ενδιαφέροντος της Ηλείας είναι το αρχαιολογικό τρίπολο που συνθέτουν οι χώροι: α) Αρχαίας Ολυμπίας, ο οποίος αποτελεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς και στον οποίο βρίσκεται το ιερό του Ολυμπίου Διός, β) του Ναού του Επικούρειου Απόλλωνα (420 π.χ.) του Ικτίνου και γ) της αγοράς και του θεάτρου της αρχαίας πόλης-κράτους Ήλιδας, στην οποία γεννήθηκε η ιδέα των Ολυμπιακών Αγώνων. Επιπρόσθετα στην περιοχή βρίσκεται το κάστρο Χλεμούτσι, ένα φράγκικο κάστρο του 1220.
Η περιοχή διαθέτει ένα πλήθος απο σημαντικά θρησκευτικά μνημεία όπως η Μονή Βλαχερνών, η Μονή Ισόβας, το Μοναστήρι Παναγίας Σκαφιδιάς, οι ιερές μονές Φραγκαβίλλας, Φραγκοπηδήματος, Παναγίας Κρεμαστής, Χρυσοπηγής Δίβρης -τοπία μοναδικά για την ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού. Υπάρχουν επίσης 20 παραλίες οργανωμένες και μη, εκ των οποίων επτά διαθέτουν γαλάζια σημαία, με τις πιο δημοφιλείς να είναι η Κουρούτα, η Σκαφιδιά, η Χρυσή Ακτή στο Κάστρο, οι Θίνες του Βαρθολομιού και η ακτή της Κυλλήνης.
Πρέπει εδώ να επισημανθεί το πολύ σοβαρό πρόβλημα ελλείμματος σε αθλητικές και πολιτιστικές εγκαταστάσεις, ιδιαίτερα στην Αρχαία Ολυμπία, που είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διεθνή προβολή της.
Περιβάλλον και χωροταξία
Οι περιοχές Natura στην Ηλεία καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος του παραλιακού μετώπου και του θαλάσσιου χώρου της, γεγονός που ασκεί σημαντικές πιέσεις ως προς το είδος και την ένταση της τουριστικής (και όχι μόνο) δραστηριότητας που μπορεί να αναπτυχθεί κυρίως στο θαλάσσιο μέτωπο. Οι σημαντικότερες από αυτές είναι η λιμνοθάλασσα Κοτυχίου με το δάσος Στροφιλιάς και η λίμνη Καϊάφα.
Το Περιφερειακό Χωροταξικό Πλαίσιο της Δυτικής Ελλάδας θέτει μια σειρά θεσμικών ρυθμίσεων για τη διατήρηση, προστασία και ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου, τη διατήρηση και ανάδειξη της ποικιλομορφίας της υπαίθρου, καθώς και τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων.
Υποδομές
Οδικές υποδομές
Η Ηλεία είναι μία από τις τελευταίες ΠΕ της χώρας από τις οποίες δεν διέρχεται σύγχρονος αυτοκινητόδρομος ή δεν έχει άμεση πρόσβαση σε αυτόν. Με μηδέν χιλιόμετρα ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο έκτασης βρίσκεται στο κάτω μέρος της κατάταξης μαζί με ορισμένους ακόμη ηπειρωτικούς νομούς και το μεγαλύτερο μέρος της νησιωτικής χώρας.
Γεωργικές Υποδομές
Ηπεδινή Ηλεία αρδεύεται αποτεχνιτή λίμνη, το φράγμα του Πηνειού, η κατασκευή του οποίου ολοκληρώθηκε το 1968 σε έκταση 20.000 τ.χλμ. και είναι η μεγαλύτερη λίμνη της Πελοποννήσου. Τόσο το φράγμα όσο και το αρδευτικό δίκτυο που διοχετεύει το νερό στις πεδινές εγκαταστάσεις, 60 χρόνια μετά από τη δημιουργία τους παρακμάζουν. Αποτελεί αδήριτη ανάγκη ο εκσυγχρονισμός των εγκαταστάσεών τους ώστε να αξιοποιηθούν όλες οι παραγωγικές δυνατότητες της περιοχής. Ειδικά για τον εκσυγχρονισμό των ΤΟΕΒ της Ηλείας αλλά και της υπόλοιπης χώρας, έχει ήδη συνταχθεί μελέτη της διαΝΕΟσις που περιγράφει τη διοικητική και τεχνολογική αναβάθμισή τους.
Σιδηροδρομικές υποδομές
Σύμφωνα με την ΕΡΓΟΣΕ (2022), προγραμματίζεται η λειτουργία της γραμμής Πάτρας – Πύργου – Καλαμάτας με τη μετατροπή από μετρικού σε κανονικού εύρους και την αναβάθμιση της υφισταμένης μονής σιδηροδρομικής γραμμής αντίστοιχα στα τμήματα Πάτρα – Πύργος, συνολικού μήκους 131,8 χλμ. και Αλφειός – Κυπαρισσία – Καλαμάτα, μήκους 119 χλμ. Η ταχύτητα σχεδιασμού είναι έως 160 km/h με προδιαγραφές ηλεκτροκίνησης και σύγχρονης σηματοδότησης.
Λιμενικές υποδομές
Η ΠΕ Ηλείας διαθέτει δύο λιμάνια, το Κατάκολο και την Κυλλήνη. Τα δύο λιμάνια παρουσιάζουν διαφορές αναφορικά με τον τύπο της κίνησης που εξυπηρετούν. Το λιμάνι του Κατάκολου δραστηριοποιείται κυρίως στην κρουαζιέρα, εξυπηρετώντας κυρίως δρομολόγια με αφετηρία σημαντικά ιταλικά λιμάνια της Αδριατικής και της Τυρρηνικής θάλασσας. Αποτελεί τον πιο δημοφιλή προορισμό κρουαζιέρας της δυτικής ηπειρωτικής χώρας και την τελευταία δεκαετία συγκαταλέγεται μεταξύ των πέντε δημοφιλέστερων προορισμών κρουαζιέρας της χώρας. Η ετήσια διακίνηση κατά την περίοδο 2015-2019 ξεπερνούσε τις 400 χιλ. επιβάτες και οι προσεγγίσεις πλοίων τις 200.
Αεροπορικές υποδομές
Η Ηλεία δεν διαθέτει αεροδρόμιο το οποίο να ανήκει στο πανευρωπαϊκό δίκτυο μεταφορών, έχει όμως σχετικά εύκολη πρόσβαση σε τέσσερα αεροδρόμια (Επιτάλιο, Ανδραβίδα, Άραξος, Καλαμάτα) εκ των οποίων τα τρία τελευταία είναι σε λειτουργία και τα δύο διεθνή (Άραξος και Καλαμάτα), με σημαντική κίνηση και αφίξεις επιβατών και σε απόσταση έως 100 χλμ. από την Ολυμπία.
Υποδομές υγείας
Η Ηλεία διαθέτει το Γενικό Νοσοκομείο Πύργου (Ανδρέας Παπανδρέου), το Γενικό Νοσοκομείο Αμαλιάδας και το Γενικό Νοσοκομείο/Κέντρο Υγείας Κρεστένων τα οποία παρέχουν δευτεροβάθμια περίθαλψη. Το Γενικό Νοσοκομείο Πύργου έχει 4 Κέντρα Υγείας και 27 Περιφερειακά Ιατρεία, το Γενικό Νοσοκομείο Αμαλιάδας έχει 4 Κέντρα Υγείας και 8 Περιφερειακά Ιατρεία και το Γενικό Νοσοκομείο Κρεστένων έχει 6 Περιφερειακά Ιατρεία. Ο αριθμός των γιατρών ανά κάτοικο βρίσκεται στην 49η θέση των ΠΕ της χώρας για το 2020, ύστερα από μια σημαντική πτώση για την περίοδο 2011-2020, σηματοδοτώντας τη σοβαρή συρρίκνωση του προσωπικού και την υποστελέχωση των δομών υγείας.
Υποδομές εκπαίδευσης
Η Ηλεία δεν διαθέτει κανένα Ίδρυμα ή Τμήμα Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Στο παρελθόν υπήρχαν το τμήμα Μουσειολογίας (πρώην τμήμα Διοίκησης, Οικονομίας και Επικοινωνίας Πολιτιστικών και Τουριστικών Μονάδων του πρώην ΤΕΙ Δυτικής Ελλάδας) στον Πύργο και το τμήμα Γεωπονίας στην Αμαλιάδα, ωστόσο καταργήθηκαν το 2021. Όσον αφορά τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, η αναλογία των διδασκόντων Λυκείου ανά μαθητή φαίνεται να είναι υψηλή (κατέχοντας τη 10η θέση στη χώρα), παρουσιάζοντας μια μικρή πτώση κατά την περίοδο 2011-2019. Αντιθέτως, ο αριθμός των μαθητών Λυκείου ανά διδακτική μονάδα είναι χαμηλός, καταλαμβάνοντας τις τελευταίες θέσεις στη χώρα (39η θέση). Αν και αυτό επιτρέπει τη διδασκαλία σε μικρότερες σε αριθμό μαθητών τάξεις, σε κάποιο βαθμό ίσως οφείλεται και στη μείωση του μαθητικού πληθυσμού της περιοχής.
Αστικές, ενεργειακές, τηλεπικοινωνιακές και περιβαλλοντικές υποδομές
Πρόσφατα ανακοινώθηκε η έναρξη κατασκευής του έργου σύνδεσης της Δυτικής Ελλάδας και του Πύργου με το δίκτυο φυσικού αερίου με χρηματοδότηση ύψους €22,5 εκατ. από το ΠΕΠ Δυτικής Ελλάδας.
Η Ηλεία καλύπτεται από ευρυζωνικά δίκτυα, αλλά η κάλυψη αυτή αφορά τις πεδινές και πυκνοκατοικημένες περιοχές οι οποίες καλύπτονται από δίκτυα με συμβατικές ταχύτητες. Αντίθετα, οι ορεινές και ηπειρωτικές περιοχές δεν διαθέτουν επαρκή κάλυψη.
Σύμφωνα με τη ΡΑΕ (2022) και την Energy Register (2022), στην Ηλεία εξετάζεται η εγκατάσταση τριών αιολικών εγκαταστάσεων στη Δημοτική Ενότητα Λασιώνος της Αρχαίας Ολυμπίας και σε έκταση 117 χιλιάδων στρεμμάτων.
Σύμφωνα με το ΠΕΠ Δυτικής Ελλάδας, υπάρχουν μια σειρά από εκκρεμότητες σε σχέση με τις αστικές υποδομές της ΠΕ Ηλείας, οι οποίες αφορούν κυρίως στη βελτίωση ή αναβάθμιση του δικτύου αποχέτευσης και την εφαρμογή και υλοποίηση του Εθνικού Επιχειρησιακού Σχεδίου Διαχείρισης Λυμάτων σε οικισμούς α’, β’ και γ’ προτεραιότητας, οι οποίοι δεν βρίσκονται σε πλήρη συμμόρφωση με την οδηγία 91/271/ΕΟΚ. Σε αυτούς περιλαμβάνονται για διάφορους λόγους τα Κρέστενα, τα Λεχαινά, η Γαστούνη – Βαρθολομιό και η Ν. Μανωλάδα.
Σε σχέση με τη διαχείριση στερεών αποβλήτων, βρίσκεται σε στάδιο κατασκευής ένας ΧΥΤΥ στην Ηλεία, ενώ δεν έχει κατασκευαστεί ο προβλεπόμενος Σταθμός Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων (ΣΜΑ), αλλά ένας ΣΜΑΥ στον Δήμο Πηνειού. Ωστόσο, έχει υπογραφεί η σύμβαση και βρίσκεται σε εξέλιξη η κατασκευή και λειτουργία μονάδας επεξεργασίας Αστικών Στερεών Απορριμμάτων.
Υλοποίηση προγραμμάτων ανάπτυξης
Στην ΠΕ της Ηλείας υλοποιούνται δράσεις και έργα από τα Επιχειρησιακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ 2014-20, το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης (ΕΠΑ) (πρώην ΠΔΕ), το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) 2014-20 και τους εκάστοτε Αναπτυξιακούς Νόμους που βρίσκονται σε ισχύ.
Στην Ηλεία έχουν κατανεμηθεί συνολικοί πόροι δημόσιας δαπάνης ύψους €435 εκατ., οι οποίοι κατανέμονται στους Θεματικούς Στόχους της Προγραμματικής Περιόδου. Με δεδομένο ότι το ΕΣΠΑ 2014-20 ολοκληρώνεται το πρώτο εξάμηνο του 2023, η συνολική απορρόφηση των πόρων είναι χαμηλή (24% της ΔΔ και 30% των συμβασιοποιημένων έργων), τόσο σε σχέση με την Περιφέρεια ΔΕ, όσο και σε σχέση με τη χώρα.
Στη νέα Προγραμματική Περίοδο 2021-27, η Ηλεία θα έχει τη δυνατότητα να αντλήσει πόρους για τη χρηματοδότηση έργων και δράσεων από το ΠΕΠ Δυτικής Ελλάδας 2021-27, τα Τομεακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ, το Ταμείο Ανάκαμψης, το Πράσινο Ταμείο, το Πρόγραμμα “Αντώνης Τρίτσης”, το ΕΠΑ 2021-25 και το ΠΑΑ 2021-27. Το πιο σημαντικό και ταυτόχρονα προσιτό σε τοπικό επίπεδο χρηματοδοτικό πλαίσιο είναι το ΠΕΠ Δυτικής Ελλάδας, το οποίο έχει ως όραμα “τον μετασχηματισμό της ΔΕ σε μια δίκαιη, έξυπνη και αποτελεσματική ευρωπαϊκή Περιφέρεια”.
Ο Δήμος Αρχαίας Ολυμπίας
Ο Δήμος της Αρχαίας Ολυμπίας αποτελεί μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση, καθώς φιλοξενεί παγκοσμίου φήμης αρχαιολογικά μνημεία, και είναι το λίκνο των Ολυμπιακών Αγώνων και των παγκοσμίου εμβέλειας σύμβολων ειρηνικής συνύπαρξης που συνδέονται με τον πυρήνα του πολιτισμού και της ταυτότητας της χώρας. Το βάρος της κληρονομιάς του και η παγκόσμια εμβέλεια του μηνύματος το οποίο εκπέμπεται από αυτήν, τα οποία αποτελούν στοιχείο της εθνικής μας ταυτότητας, μετατρέπουν τις ανάγκες και προτεραιότητες της περιοχής σε εθνικές προτεραιότητες.
Μια ανάλυση SWOT για την Ηλεία και την Αρχαία Ολυμπία
Η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης δείχνει ότι η Ηλεία χαρακτηρίζεται από ένα χαμηλό επίπεδο ευημερίας και ανάπτυξης σε σχέση με τον μέσο όρο της χώρας και το ίδιο ισχύει επίσης, αλλά σε πιο έντονο βαθμό, για τον Δήμο Αρχαίας Ολυμπίας.
Συγκριτικά πλεονεκτήματα
- Ηλεία
Η Ηλεία διαθέτει ένα μεγάλο εύρος από ισχυρά σημεία και συγκριτικά πλεονεκτήματα. Αυτά συσχετίζονται κυρίως με: (α) την ευνοϊκή γεωμορφολογία και τις εύφορες πεδινές εκτάσεις τις οποίες διαθέτει στο δυτικό τμήμα της, χαρακτηριστικό το οποίο ευνοεί την ανάπτυξη της γεωργίας, (β) το μεγάλο θαλάσσιο μέτωπο το οποίο ευνοεί την ανάπτυξη του τουρισμού, (γ) το σημαντικό πολιτιστικό και αρχαιολογικό απόθεμα, το οποίο περιλαμβάνει ένα πλήθος μνημείων της κλασικής περιόδου (με σημαντικότερα αυτά του αρχαιολογικού τριπόλου: Αρχαία Ολυμπία – Αρχαία Ήλις – Επικούρειος Απόλλων), αλλά και νεότερων χρόνων, (δ) τα τοπία της φύσης και τις περιοχές έντονου περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος, (ε) τις δυνατότητες ανάπτυξης θερμαλιστικού τουρισμού υψηλής ποιότητας, (στ) τους παραδοσιακούς ορεινούς οικισμούς, (ζ) τα δύο σημαντικά λιμάνια της περιοχής, τα οποία εντάσσονται στην ευρωπαϊκή λίστα λιμένων και λειτουργούν συμπληρωματικά ως πύλες κρουαζιέρας και επικοινωνίας με Ζάκυνθο – Κεφαλονιά, (η) την πρόσβαση σε τέσσερα αεροδρόμια (Άραξος, Καλαμάτα, Ανδραβίδα, Επιτάλιο), εκ των οποίων τα τρία πρώτα ενεργά και τα δύο πρώτα διεθνή, (θ) τη γεωγραφική εγγύτητα και τα οφέλη αλληλεπίδρασης με δύο μεγάλες πόλεις (Πάτρα, Καλαμάτα) και την ύπαρξη σημαντικών επώνυμων αγροτικών προϊόντων (φράουλα, σταφίδα, αυγοτάραχο Κοτυχίου, επιτραπέζια ελιά, λαχανικά για τουρσί, κλπ.).
- Αρχαία Ολυμπία
Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Αρχαίας Ολυμπίας σχετίζονται με το γεγονός ότι φιλοξενεί ένα παγκοσμίου φήμης αρχαιολογικό μνημείο, το οποίο αποτελεί το λίκνο των Ολυμπιακών Αγώνων και των παγκοσμίου εμβέλειας σύμβολων της εκεχειρίας και της ειρηνικής συνύπαρξης. Η Αρχαία Ολυμπία έχει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει το brandname της, διαμορφώνοντας μια συνολική στρατηγική έξυπνης και πράσινης τοπικής ανάπτυξης, η οποία θα δημιουργεί υπηρεσίες και προϊόντα ποιότητας, αξίες και φήμη σε τοπική, περιφερειακή και παγκόσμια κλίμακα.
Αδυναμίες και ελλείψεις
- Ηλεία
Με βάση την ανάλυση, οι αδυναμίες και τα προβλήματα της Ηλείας, οι οποίες διαμορφώνουν το χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης και ευημερίας, σχετίζονται με: (α) την έλλειψη σημαντικών μεταφορικών υποδομών οι οποίες να συνδέουν την περιοχή στον άξονα Βορρά-Νότου με την Αχαΐα και τη Μεσσηνία, και στον άξονα Ανατολή-Δύση με την Αρκαδία και μέσω αυτών των αξόνων με την Πελοπόννησο και το υπόλοιπο εθνικό δίκτυο, (β) την έλλειψη ενός σύγχρονου και επικαιροποιημένου χωροταξικού και πολεοδομικού πλαισίου το οποίο να προσδιορίζει με ρεαλισμό αλλά και ασφάλεια για την προστασία του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας τις επιτρεπόμενες χρήσεις γης και δραστηριότητες στις περιοχές περιβαλλοντικής προστασίας, όπως οι περιοχές Natura και τις διαβαθμίσεις στις ευρύτερες περιοχές επιρροής, (γ) τις ελλείψεις περιβαλλοντικών και αστικών υποδομών για την προστασία του περιβάλλοντος από τα αστικά απόβλητα, αλλά κυρίως από τα απόβλητα της γεωργικής παραγωγής (φυτοφάρμακα και λιπάσματα), τα οποία ρυπαίνουν μέσω των ποταμών και χειμάρρων το θαλάσσιο περιβάλλον και απειλούν τη βιοποικιλότητα, αλλά και το ανθρωπογενές περιβάλλον, (δ) τις ελλείψεις αγροτικών υποδομών, (ε) τις αδυναμίες στην παραγωγική συγκρότηση της τοπικής οικονομίας με κύριες την έλλειψη της μεταποίησης από την τοπική παραγωγική βάση, τις καλλιέργειες χαμηλής προστιθέμενης αξίας στον πρωτογενή τομέα και τη χαμηλή παραγωγικότητα του τουρισμού, (στ) το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο και την έλλειψη επιχειρηματικών υποδομών, με συνέπεια την περιορισμένη εξωστρέφεια και τη χαμηλή παραγωγικότητα εργασίας, αλλά και την περιορισμένη καινοτομία σε προϊόντα και μεθόδους παραγωγής ή καλλιέργειας, (ζ) τις αδυναμίες στην εξειδίκευση και κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού, ιδίως στους δυναμικούς κλάδους του τουρισμού και της γεωργίας ακριβείας, (η) την ανάγκη καλύτερης ανάδειξης, σύνδεσης και αξιοποίησης των αρχαιολογικών χώρων της περιοχής, (θ) τη σχετικά αργή απορροφητικότητα των αναπτυξιακών πόρων του ΕΣΠΑ, (ι) το κατακερματισμένο σύστημα υγείας με ελλείψεις σε προσωπικό και υποδομές, το οποίο δεν προσφέρει τις υπηρεσίες που απαιτούνται για τη στήριξη του μόνιμου πληθυσμού και των τουριστικών ροών, (κ) την πληθυσμιακή συρρίκνωση, η οποία είναι συνεχής τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, και τη δημογραφική γήρανση η οποία απειλεί κυρίως την αγροτική παραγωγή και τις ημιορεινές και ορεινές περιοχές, (λ) ελλείμματα επάρκειας και ποιότητας σε τουριστικές υποδομές (ξενοδοχεία, αθλητικές εγκαταστάσεις κλπ., (μ) την έλλειψη αξιοποίησης των περιοχών Natura με ειδικές μορφές περιβαλλοντικού τουρισμού, (ν) την έλλειψη συνολικά υποδομών για εναλλακτικό τουρισμό (αθλητικό, συνεδριακό, εκθεσιακό, πολιτιστικό), (ξ) την περιορισμένη συνεργασία και δικτύωση μεταξύ των τομέων του τουρισμού και του πολιτισμού και (ο) την περιορισμένη διαφοροποίηση των τουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών προς όλους τους τουρίστες (με την επικράτηση είτε του μαζικού, είτε του διερχόμενου τουρισμού).
- Αρχαία Ολυμπία
Οι μέχρι τώρα σημαντικές παρεμβάσεις στην Αρχαία Ολυμπία δεν έχουν καταφέρει ακόμη να μετατρέψουν την ύπαρξη ενός παγκοσμίου εμβέλειας αρχαιολογικού και πολιτιστικού πόρου που συνδέεται με το ειδικό βάρος και τη διεθνή ακτινοβολία των Ολυμπιακών Αγώνων σε προστιθέμενη αξία για την περιοχή. Επίσης, δεν έχουν καταφέρει ακόμη να μετατρέψουν την υφιστάμενη επισκεψιμότητα των αρχαιολογικών μνημείων σε σημαντική προστιθέμενη αξία για την περιοχή, καθώς μεγάλο μέρος των τουριστικών ροών είναι διερχόμενο. Οι αδυναμίες και τα προβλήματα της Αρχαίας Ολυμπίας συσχετίζονται: (α) με την περιορισμένη συνδεσιμότητα της περιοχής με τους εθνικούς οδικούς άξονες, αλλά και το οδικό δίκτυο της Πελοποννήσου, (β) την αδυναμία διαχείρισης με τις υφιστάμενες δυνατότητες του παγκοσμίου εμβέλειας brandname της περιοχής και την ενίσχυση της επισκεψιμότητας, (γ) την έλλειψη διαμορφωμένων και ελκυστικών εναλλακτικών τουριστικών προϊόντων για την καλύτερη αξιοποίηση του διερχόμενου τουρισμού και την προσέλκυση τουρισμού βραχυχρόνιας και μακροχρόνιας διαμονής, (δ) την έντονη διαφοροποίηση σε ποιότητα και ελκυστικότητα του τοπικού τουριστικού κεφαλαίου, το οποίο περιλαμβάνει τον ξενοδοχειακό εξοπλισμό και την εστίαση, (ε) τη χαμηλή αισθητική του οικιστικού πλέγματος της Αρχαίας Ολυμπίας σε σχέση με τις προσδοκίες των επισκεπτών αλλά και σε σχέση με τις απαιτήσεις που παράγει η γειτνίαση σε έναν κορυφαίο αρχαιολογικό χώρο διεθνούς εμβέλειας, (στ) τις ελλείψεις σε αστικές και πολιτιστικές υποδομές, (ζ) την ελλιπή στελέχωση του Δήμου με επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό για την καλύτερη αξιοποίηση των διαθέσιμων αναπτυξιακών πόρων και την πιο αποτελεσματική υλοποίηση των αναπτυξιακών πολιτικών και (η) τις αρνητικές επιπτώσεις στο τοπίο και την παραγωγή από τις πυρκαγιές.
Ευκαιρίες
Η περίοδος που διανύουμε χαρακτηρίζεται από σημαντικές ευκαιρίες, οι οποίες, αν αξιοποιηθούν, θα συμβάλουν αποφασιστικά στη δραστική βελτίωση του επιπέδου ανάπτυξης και ευημερίας της περιοχής. Οι ευκαιρίες αυτές περιλαμβάνουν το μεγάλο ύψος των αναπτυξιακών πόρων οι οποίοι είναι διαθέσιμοι στα Επιχειρησιακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ, τις δράσεις του Ταμείου Ανάκαμψης, του Εθνικού Προγράμματος Ανάπτυξης και του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης και οι οποίοι ξεπερνούν αθροιστικά τα €70 δισ. για την τρέχουσα δεκαετία σε εθνικό επίπεδο. Μια δεύτερη σημαντική ευκαιρία είναι ότι ο προσανατολισμός των αναπτυξιακών πολιτικών αναγνωρίζει πλέον τη σημασία του πολιτισμού και του τουρισμού στην τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη. Μια τρίτη ευκαιρία που προκύπτει για την τοπική οικονομία είναι η εξάπλωση των τεχνολογιών πληροφορικής με εφαρμογές οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ενίσχυση της παραγωγικότητας κρίσιμων τοπικών κλάδων, όπως η γεωργία (π.χ. γεωργία ακριβείας), ο τουρισμός (π.χ. προβολή) και οι δημόσιες υπηρεσίες προς τους πολίτες. Σημαντική ευκαιρία αποτελούν ασφαλώς και οι προβλεπόμενες μεταφορικές υποδομές, οι οποίες βασίζονται στον σχεδιασμό εθνικού επιπέδου (διευρωπαϊκά δίκτυα), αλλά και περιφερειακού επιπέδου (Περιφερειακό Χωροταξικό ΔΕ) και τις προτεινόμενες σε αυτό βελτιώσεις και επεκτάσεις στους πρωτεύοντες και δευτερεύοντες ενδοπεριφερειακούς άξονες.
Άλλες ευκαιρίες για την περιοχή αποτελούν επίσης η έναρξη του έργου κατασκευής δικτύου φυσικού αερίου που θα φτάνει αρχικά στον Πύργο και μεσοπρόθεσμα θα καλύψει και τις άλλες περιοχές, η περαιτέρω ανάπτυξη και αξιοποίηση των καθιερωμένων Φεστιβάλ Αρχαίας Ολυμπίας και Αρχαίας Ήλιδος, το μοναδικό παγκόσμιο γεγονός της τελετής της Αφής της Ολυμπιακής Φλόγας, η ελκυστικότητα της περιοχής για την ανάπτυξη τουρισμού τρίτης ηλικίας και εναλλακτικού τουρισμού (αθλητικού – συνεδριακού – εκθεσιακού), η αξιοποίηση του υδατοδρομίου στην Κυλλήνη για προσέλκυση τουριστών από τα νησιά του Ιονίου, αλλά και άλλους σημαντικούς τουριστικούς προορισμούς (Αττική, Αργολίδα, Κυκλάδες), η ευφορία του εδάφους και η δυνατότητα αξιοποίησης νέων σύγχρονων καλλιεργειών (ελαιούχοι και ενεργειακοί σπόροι, βιομηχανική κάνναβη), η κλιματολογικά εφικτή επέκταση της τουριστικής περιόδου (η οποία όμως απαιτεί τη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος για να συνδυαστεί με την προσέλκυση τουριστών υψηλότερου εισοδήματος), και ο νέος Αναπτυξιακός Νόμος, ο οποίος προβλέπει για την Ηλεία επιδοτήσεις μέχρι 70%.
Επιπλέον, με βάση το ισχύον θεσμικό πλαίσιο εκπόνησης Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου για το θαλάσσιο μέτωπο της Ηλείας (έχει ενταχθεί για χρηματοδότηση στο ΤΑΑ), το οποίο θα προσδιορίσει με σαφήνεια τις χρήσεις γης σε περιοχές οι οποίες γειτνιάζουν με ζώνες Natura, αποτελεί σημαντική ευκαιρία η ολοκλήρωση σε σύντομο διάστημα των Ειδικών Χωροταξικών Πλαισίων για τον Τουρισμό, τις ΑΠΕ και τη Βιομηχανία, καθώς και η πρόβλεψη χρηματοδότησης έργων αστικών αναπλάσεων από το Ταμείο Ανάκαμψης και το Πράσινο Ταμείο.
Τέλος, μια σημαντική ευκαιρία είναι η δυνατότητα που παρέχει το ισχύον θεσμικό πλαίσιο για τη δημιουργία μιας τοπικής αναπτυξιακής δομής, η οποία να διαθέτει κλίμακα, επιστημονική στελέχωση και αποτελεσματικότητα και η οποία θα αναλάβει την υλοποίηση αυτού του σχεδίου ανάπτυξης και τη διαχείριση και αξιοποίηση του παγκόσμιου brandname της περιοχής με ευφυή και σύγχρονο τρόπο, συνδέοντας τη φήμη του ονόματος με τοπικές παραγωγικές αλυσίδες αξίας υψηλής ποιότητας και την παγκόσμια κοινότητα.
Πρέπει να τονιστεί, ότι η ευρεία συμμετοχή στη διαβούλευση, η αποδοχή και η συναίνεση για την υλοποίηση του παρόντος αναπτυξιακού σχεδίου της διαΝΕΟσις διευκολύνει τον αναπτυξιακό σχεδιασμό και συμβάλλει στην καλύτερη και έγκαιρη αξιοποίηση των πολλών ευκαιριών που παρουσιάζονται στην περιοχή.
Απειλές
Οι περισσότερες απειλές για την περιοχή της Ηλείας και της Αρχαίας Ολυμπίας είναι εξωγενείς, όπως η ενεργειακή κρίση, ο σεισμοί, οι πυρκαγιές, οι καιρικές συνθήκες για τη γεωργική παραγωγή ή ένας νέος κύκλος πανδημίας και αφορούν το σύνολο της χώρας. Απειλές σε τοπικό επίπεδο μπορούν να προκύψουν από την αδυναμία αποτελεσματικής διακυβέρνησης ανάμεσα στα επίπεδα διοίκησης και τη συνεχιζόμενη ρύπανση των ακτών, την άναρχη δόμηση αλλά και την αδυναμία αποτελεσματικής συνεργασίας και κοινού βηματισμού σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.
Οι τοποθετήσεις
Τη διαδικτυακή συνάντηση εργασίας που πραγματοποιήθηκε παρακολούθησαν και πραγματοποίησαν παρεμβάσεις οι Βουλευτές Ηλείας, Διονυσία Αυγερινοπούλου, Κώστας Τζαβάρας, Ανδρέας Νικολακόπουλος και Μιχάλης Κατρίνης.
Δριμεία κριτική άσκησε από τη πλευρά του ο δήμαρχος Ολυμπίας Γιώργος Γεωργιόπουλος, τονίζοντας ουσιαστικά ότι επίκεντρο της ολιστικής αναπτυξιακής μελέτης για την ανασυγκρότηση του Νομού δεν είναι η Αρχαία Ολυμπία, όπως φάνηκε και από την παρουσίαση του κ. Πετράκου. Ο δήμαρχος Ολυμπίας στηλίτευσε το γεγονός ότι το κείμενο – παρουσίασης της «διαΝΕΟσις» έφτασε μόλις μερικές ώρες πριν τη συνεδρίας, χωρίς να αφήνει τη δυνατότητα ουσιαστικής μελέτης, παρεμβάσεων και προτάσεων. Παράλληλα ο δήμαρχος Ολυμπίας σημείωσε ότι και στην Εύβοια υπάρχει αναπτυξιακό πρόγραμμα – μελέτη όπου αφορά κυρίως τις πυρόπληκτες περιοχές και ήδη υπάρχουν συγκεκριμένες μελέτες που για την Ηλεία όμως δεν υπάρχουν. «Είμαι πολύ προβληματισμένος για το πού θα οδηγηθούμε στο τέλος. Θέλουμε στοχευμένες προτάσεις και να δούμε πως χρηματοδοτούνται… Είμαι πολύ προβληματισμένος, είχα άλλη εντύπωση και είχα άλλες προσδοκίες, όταν πριν ένα χρόνο ο Πρωθυπουργός ανακοίνωνε όλο αυτό» σημείωσε χαρακτηριστικά ο Γ. Γεωργιόπουλος.
Από τη πλευρά του ο αντιπεριφερειάρχης Βασίλης Γιαννόπουλος, σημείωσε ότι τα στοιχεία τα οποία παρουσιάστηκαν δεν ήταν γνωστά μέχρι και σήμερα ζητώντας ουσιαστικό χρόνο για να υπάρξουν συγκεκριμένες προτάσεις, ενώ σημείωσε ότι το 3λεπτο δεν μπορεί να καλύψει την τοποθέτηση των φορέων και την κατάθεση προτάσεων. Ακολούθησε η τοποθέτηση του αναπληρωτή Δημάρχου Πύργου Γιάννη Αργυρόπουλου αλλά και του Δημάρχου Ανδρίτσαινας Κρεστένων Σάκη Μπαλιούκου ο οποίος τόνισε ότι «θα πρέπει να δούμε πιο ζεστά το θέμα της μελέτης» υπογραμμίζοντας παράλληλα ότι ο δήμος θα συμμετέχει στην διαβούλευση καταθέτοντας προτάσεις υπέρ της Ολυμπίας και σημειώνοντας παράλληλα ότι η πολιτεία θα πρέπει να προχωρήσει σε έργα – δράσεις κάνοντας έστω το ελάχιστο για τις πυρόπληκτες περιοχές.
