Σύμφωνα με έκθεση του ΙΟΒΕ για τις κοινωνικές και οικονομικές τάσεις στις ελληνικές Περιφέρειες
Το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) και το Παρατηρητήριο Περιφερειακών Πολιτικών (ΠΠΠ) διοργάνωσαν εκδήλωση για την παρουσίαση της Έκθεσης του ΙΟΒΕ για τις κοινωνικές και οικονομικές τάσεις στις ελληνικές περιφέρειες.
Όπως τονίζεται στην Έκθεση του ΙΟΒΕ η περιφερειακή ανάπτυξη έχει αναδειχτεί σε βασικό στρατηγικό στόχο πολιτικής τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σε εθνικό επίπεδο, αποτελεί αναγκαία συνθήκη για την επίτευξη βασικών στόχων πολιτικής που συμπεριλαμβάνουν την οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική ευημερία, την πολιτική σταθερότητα και την ανταγωνιστικότητα, σε ένα ολοένα και πιο περίπλοκο και διασυνδεδεμένο διεθνές περιβάλλον. Στο ευρωπαϊκό επίπεδο, αποτελεί τον πυρήνα της αποστολής της ΕΕ για τη δημιουργία μιας ευημερούσας και κοινωνικοοικονομικά συνεκτικής Ευρώπης. Καθώς η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και διεύρυνση προχωρούν, η μείωση των διαπεριφερειακών ανισοτήτων επιτρέπει την ενίσχυση των θεμελίων του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
Με αφορμή τα ευρήματα της έκθεσης, ακολούθησε συζήτηση για τη χρήση των δεδομένων στην παραγωγή βιώσιμων πολιτικών κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης καθώς και για τις τομές που απαιτούνται σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη των περιφερειών. Στη συζήτηση συμμετείχαν ο κ. Δημήτρης Πτωχός, Περιφερειάρχης Πελοποννήσου, η κα Λούκα Κατσέλη, Ομότιμη Καθηγήτρια και πρώην Υπουργός και ο κ. Νίκος Βέττας, Καθηγητής και Γενικός Διευθυντής του ΙΟΒΕ. Τη συζήτηση συντόνισε η κα Παυλίνα Σπανδώνη, Διευθύντρια του ΠΠΠ.
Βασικά συμπεράσματα της Έκθεσης
Από την έκθεση του IOBE προκύπτει ότι υπάρχουν περιθώρια για βελτίωση και ευκαιρίες για σύγκλιση σε μια σειρά από τομείς:
-Η μείωση και γήρανση του πληθυσμού, αν και αποτελούν εθνικό πρόβλημα, παρουσιάζουν μειωμένη ένταση σε επιμέρους περιφέρειες
-Η οικονομική δραστηριότητα παρουσιάζει ιδιαίτερα υψηλή συγκέντρωση στην Αττική, όπου καταγράφεται με διαφορά και το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ
-Οι δείκτες ανταγωνιστικότητας διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των περιφερειών χωρίς διαχρονική τάση μείωσης των αποκλίσεων
-Οι οικονομικοί δείκτες της νησιωτικής Ελλάδας καταγράφουν πρόσφατα θετικές επιδόσεις, σε τομείς όπως η αγορά εργασίας, οι ρυθμοί ανάπτυξης και ο βαθμός ένταξης στο χρηματοπιστωτικό σύστημα
-Η ετερογένεια μεταξύ περιφερειών παραμένει έντονη σε θέματα εισοδηματικής ανισότητας, υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής προστασίας, όπως το ποσοστό πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας.
-Δημογραφικές τάσεις: Η μείωση και γήρανση του πληθυσμού της χώρας, αποτελούν μείζον εθνικό πρόβλημα. Ο πληθυσμός μειώνεται από το 2010, σημειώνοντας σωρευτική μείωση κατά 5,9% έως το 2022. Αντίστοιχη τάση εμφανίζουν και οι περιφέρειες, με ενδεικτικές όμως ετερογένειες, καθώς η ηπειρωτική Ελλάδα συρρικνώνεται πληθυσμιακά γρηγορότερα από τη νησιωτική Ελλάδα. Ο πληθυσμός στη Δυτική Μακεδονία, την Κεντρική Ελλάδα και την Πελοπόννησο έχει συρρικνωθεί περίπου στο 10%, ενώ το Βόρειο, το Νότιο Αιγαίο, και οι Ιόνιοι Νήσοι έχουν καταγράψει μικρότερη μείωση, γύρω στο 2%. Η Κρήτη είναι η μόνη περιφέρεια στην Ελλάδα που παρουσιάζει οριακά θετικό ρυθμό πληθυσμιακής ανάπτυξης.
-Οικονομική Δραστηριότητα και Επιχειρηματικότητα: Καταγράφεται, όπως είναι αναμενόμενο, υψηλή συγκέντρωση της οικονομικής δραστηριότητας στις περιφέρειες των δύο μεγάλων αστικών κέντρων, όπου πραγματοποιείται πάνω από το μισό των συνολικών επενδύσεων. Η περιφέρεια Αττικής συνεισφέρει σχεδόν το μισό του συνολικού ΑΕΠ, πάνω από το ένα τρίτο των συνολικών επενδύσεων και πάνω από το μισό των συνολικών εξαγωγών. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ παρουσιάζει έντονες αποκλίσεις (στην Αττική καταγράφεται με διαφορά και το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ), ενώ σημειώνεται υψηλή αναπτυξιακή δυναμική των περιφερειών της νησιωτικής Ελλάδα σε σχέση με τις περιφέρειες της ηπειρωτικής Ελλάδας. Στην ηπειρωτική Ελλάδα, οι περισσότερες περιφέρειες που φιλοξενούν σημαντικές βιομηχανικές μονάδες, κατόρθωσαν το 2021 να ανακτήσουν το προ πανδημίας επίπεδο του ΑΕΠ, παρουσιάζοντας ταυτόχρονα υψηλή εξωστρέφεια.
-Χρηματοπιστωτικός Τομέας: Ο βαθμός ένταξης νοικοκυριών και επιχειρήσεων στο τραπεζικό σύστημα είναι υψηλότερος σε Αττική και νησιωτική Ελλάδα. Η ελληνική κρίση έπληξε τις ιδιωτικές τραπεζικές καταθέσεις την περίοδο 2009-2016 σε πολλαπλάσιο βαθμό από το ίδιο το ΑΕΠ, ειδικά στην Αττική. Μετά την κρίση, η ανάκαμψη των καταθέσεων υπερβαίνει την αντίστοιχη του ΑΕΠ, ειδικά στη νησιωτική Ελλάδα και την Αττική. Η ετερογένεια σε δείκτες χρηματοοικονομικής ένταξης, τραπεζικών καταθέσεων και χορηγήσεων, αναδεικνύει ευκαιρίες για τον τοπικό ρόλο των τραπεζών. Η περιφέρεια της Αττικής, το Νότιο Αιγαίο, η Κρήτη, τα Ιόνια Νησιά και η Ήπειρος εμφανίζονται υψηλά στη σχετική κατάταξη επιλεγμένων χρηματοοικονομικών δεικτών, ενώ αναδεικνύεται η ευκαιρία για σύγκλιση σε ορισμένες περιφέρειες, όπως η Δυτική Μακεδονία, η Δυτική Ελλάδα και η Πελοπόννησος.
-Αγορά Εργασίας: Συρρικνώνεται σταδιακά το ποσοστό ανεργίας σε όλη την επικράτεια μετά το 2013, καθώς και η διασπορά αυτού με την ισχυρότερη πτώση να καταγράφεται – όπως και στην περίπτωση της μεγαλύτερης ανόδου του – στην περιφέρεια Αττικής. Η περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας παρουσιάζει διαχρονικά το υψηλότερα ποσοστά ανεργίας μεταξύ των 13 περιφερειών της χώρας. Η κατανομή της απασχόλησης μεταξύ πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα διαφέρει σημαντικά μεταξύ των περιφερειών.
-Κοινωνικές Υπηρεσίες και Κοινωνική Ένταξη: Η ένταση της ανισότητας εισοδήματος και φύλου διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των περιφερειών. Ο κίνδυνος φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού αφορά μεταξύ 17,8% (Κρήτη) και 37,2% (Δυτική Ελλάδα) του συνολικού πληθυσμού κάθε περιφέρειας. Οι γυναίκες απασχολούνται λιγότερο από τους άνδρες. Η απόκλιση κυμαίνεται μεταξύ 16,5% (Αττική) και 31,4% (Στερεά Ελλάδα) του συνόλου της απασχόλησης.
Η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας
Σε ότι αφορά τα ευρήματα για την Δυτική Ελλάδα, Περιφέρεια μας, παρότι αποτελεί την τέταρτη μεγαλύτερη πληθυσμιακά περιφέρεια της χώρας, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ υπολείπεται σημαντικά σε σχέση με τον μ.ο. της χώρας. Ωστόσο, εμφανίζει σε βασικούς δείκτες οικονομικής δραστηριότητας, εμφανίζει περιθώριο για σύγκλιση με τον μέσο όρο των περιφερειών της χώρας. Παράλληλα όμως, η πληθυσμιακή εξάρτηση των ατόμων τρίτης ηλικίας αυξήθηκε κατά 23.3% την 12ετία 2010- 2022, με μείωση του εργατικού δυναμικού της περιφέρειας και αύξηση του αριθμού των γηραιότερων ατόμων στον πληθυσμό.
Αναλυτικά τα ευρήματα της Έκθεσης του ΙΟΒΕ για την Περιφέρεια της Δυτικής Ελλάδας, έχουν ως εξής:
Δημογραφικές τάσεις
H Δυτική Ελλάδα αποτελεί την τέταρτη μεγαλύτερη πληθυσμιακά περιφέρεια της χώρας μετά την Αττική, την Κεντρική Μακεδονία και τη Θεσσαλία και την έκτη πληθυσμιακά πιο πυκνή. Σε όρους δημογραφικών τάσεων, καταγράφεται κατά την περίοδο 2010-2022 μια μείωση στο επίπεδο του πληθυσμού της κατά 6,59%. Η μείωση αυτή είναι λίγο μεγαλύτερη από τη μείωση που καταγράφεται στο επίπεδο της ελληνικής επικράτειας στην ίδια περίοδο, ενώ η μείωση στον γυναικείο πληθυσμό υπήρξε μεγαλύτερη από τη μείωση στον ανδρικό. Τέλος, η πληθυσμιακή εξάρτηση των ατόμων τρίτης ηλικίας αυξήθηκε κατά 23.3% την 12ετία 2010-2022, με μείωση του εργατικού δυναμικού της περιφέρειας και αύξηση του αριθμού των γηραιότερων ατόμων στον πληθυσμό.
Οικονομική δραστηριότητα
Σε βασικούς δείκτες οικονομικής δραστηριότητας, η περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας εμφανίζει περιθώριο για σύγκλιση με τον μέσο όρο των περιφερειών της χώρας. Ενδεικτικά, ενώ αποτελεί μια εκ των πέντε περιφερειών που το 2021 ανέκτησαν το προ πανδημίας επίπεδο του ΑΕΠ, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της την ίδια χρονιά είναι το τέταρτο μικρότερο μεταξύ των περιφερειών. Ενώ πριν το ξέσπασμα της πανδημίας η περιφέρεια κατέγραφε ένα ρυθμό ανάπτυξης όμοιο με την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας, η συνεισφορά της κατανάλωσης σε αυτόν ήταν η μεγαλύτερη μεταξύ των περιφερειών.
Επιχειρηματικότητα
Η περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας εμφανίζει περιθώριο σύγκλισης με τον μέσο όρο των περιφερειών της χώρας και σε τομείς της επιχειρηματικότητας, στη βάση επιλεγμένων μεταβλητών που αφορούν το επιχειρηματικό οικοσύστημα και την ανταγωνιστικότητα. Ενδεικτικά, ενώ η περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας βρίσκεται στη δέκατη θέση στην κατάταξη κατά φθίνουσα σειρά με βάση το Δείκτη Περιφερειακής Ανταγωνιστικότητας (ΔΠΑ) το 2022, επέδειξε σημαντική βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς της το διάστημα 2019-2022.
Χρηματοπιστωτικός τομέας
Σε τομείς του χρηματοπιστωτικού συστήματος, όπως καταγράφονται μέσα από επιλεγμένες μεταβλητές για την πρόσβαση στο τραπεζικό σύστημα, τις καταθέσεις και τη χρηματοδότηση του επιχειρηματικού τομέα, η Δυτική Ελλάδα εμφανίζει επίσης περιθώριο για σύγκλιση με τον μέσο όρο των περιφερειών. Ενδεικτικά, στη Δυτική Ελλάδα το 2022 εμφανίζονται ο δεύτερος χαμηλότερος λόγος καταθέσεων προς ΑΕΠ και ο δεύτερος χαμηλότερος λόγος επιχειρηματικών δανείων ανά κάτοικο μεταξύ των 13 περιφερειών.
Αγορά εργασίας
Αναφορικά με την αγορά εργασίας, η περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας παρουσιάζει το πέμπτο υψηλότερο μερίδιο απασχόλησης στη χώρα. Παράλληλα, παρουσιάζει το τρίτο χαμηλότερο ποσοστό μισθωτής απασχόλησης, το πέμπτο υψηλότερο ποσοστό αυτοαπασχολουμένων και το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό στους βοηθούς στην οικογενειακή επιχείρηση, στη χώρα την περίοδο 1999-2022. Το ποσοστό ανεργίας, την περίοδο 2008-2013 αυξήθηκε κατά 18,5 π.μ. (πέμπτη ισχυρότερη άνοδος) και διαμορφώθηκε το 2013 πάνω από το εθνικό ποσοστό. Το 2022 περιορίστηκε κατά 15,8 π.μ. (δεύτερη ισχυρότερη μείωση) και διαμορφώθηκε σε λίγο υψηλότερα επίπεδα από το εθνικό ποσοστό. Στην περιφέρεια το μέσο ποσοστό ανεργίας την περίοδο 1999-2022 στα άτομα με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης (ISCED 0-2) ήταν το δεύτερο χαμηλότερο ανάμεσα στις περιφέρειες, στα άτομα με μέσο επίπεδο εκπαίδευσης (ISCED 3-4) το τρίτο υψηλότερο και στα άτομα με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης (ISCED 5-8) το έκτο χαμηλότερο. Τέλος, εμφανίζει τις πέμπτες υψηλότερες θετικές ροές προσλήψεων αποχωρήσεων της περιόδου 2015-2022.
Κοινωνικές υπηρεσίες και κοινωνική ένταξη
Στη Δυτική Ελλάδα διαπιστώνεται σημαντικό περιθώριο σύγκλισης με τον εθνικό μέσο όρο στον τομέα της κοινωνικής ένταξης και τις πρόσβασης σε κοινωνικές υπηρεσίες. Στην περιφέρεια καταγράφεται το χαμηλότερο επίπεδο κατά κεφαλήν διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών μεταξύ των περιφερειών, καθώς και το υψηλότερο ποσοστό φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού πριν και μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις. Σημαντικά περιθώρια σύγκλισης διαπιστώνονται και στους δείκτες υλικής στέρησης, στο χάσμα απασχόλησης των φύλων και στη δυναμικότητα του συνολικού υγειονομικού συστήματος, όπως αποτυπώνεται σε μεταβλητές για τη συγκέντρωση κλινών νοσηλείας και ιατρών συγκριτικά με τον πληθυσμό. Τουναντίον, οι επιδόσεις της περιφέρειας αναφορικά με το προσδόκιμο επιβίωσης, τη βρεφική θνησιμότητα και τις αυτοαναφερόμενες μη εξυπηρετούμενες ανάγκες για ιατρική φροντίδα είναι κοντά στον εθνικό μέσο όρο.
Δείκτες σε επιλεγμένους κλάδους
Αναφορικά με διαθέσιμους περιφερειακούς δείκτες τον τομέα του πολιτισμού, η περιφέρεια της Δυτικής Ελλάδας σημειώνει σχετικά μεγάλο ποσοστό χρήσεων γης για πολιτιστικές δραστηριότητες και δραστηριότητες αναψυχής, ίσο με το μέσο όρο της χώρας ενώ, αντίθετα, παρουσιάζει αρκετά χαμηλότερο ποσοστό ατόμων που απασχολούνται σε χώρους πολιτισμού. Επιπλέον, η περιφέρεια παρουσιάζει μεγαλύτερη επισκεψιμότητητα στους αρχαιολογικούς της χώρους σε αντίθεση με την επισκεψιμότητα των μουσείων, ωστόσο τα στοιχεία του 2022 παρουσιάζουν μια αρκετά σημαντική μείωση προσέλευσης της τάξης του 20-40% τόσο στους αρχαιολογικούς χώρους όσο και στα μουσεία.
Ως προς τον τομέα του τουρισμού, η περιφέρεια παρουσιάζει σημαντικά περιθώρια σύγκλισης, καθώς οι τουριστικές ροές τόσο αλλοδαπών όσο και ημεδαπών είναι περιορισμένες.
Περιβάλλον και χωροταξία
Ως προς επιλεγμένους δείκτες για το περιβάλλον, η περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας έχει αρκετά μεγάλο αριθμό μονάδων διαχείρισης αποβλήτων αλλά και μονάδων ανακύκλωσης και ανάκτησης συγκριτικά με τις υπόλοιπες περιφέρειες της χώρας. Στον τομέα των χρήσεων γης, δεν παρατηρούνται αξιοσημείωτες διαφορές και αποκλίσεις συγκριτικά με τον εθνικό μέσο όρο.
