Εκλογές 2023: Από την απλή αναλογική στην ενισχυμένη

Τι προβλέπει ο νέος εκλογικός νόμους που θα εφαρμοστεί στις εκλογές της 25^ης Ιουνίου

Ο Άρειος Πάγος, η ισχύς της λίστας αντί του σταυρού προτίμησης, η δυνατότητα συμμετοχής νέων κομμάτων

Η απρόβλεπτων διαστάσεων εκλογική νίκη της Ν.Δ. στις κάλπες της περασμένης Κυριακής σε συνδυασμό και με τα ποσοστά των δύο κυριότερων αντιπάλων, άλλαξε άμεσα τα δεδομένα όσον αφορά το χρονοδιάγραμμα των διαδικασιών που ακολουθούνται βάσει Συντάγματος σε περίπτωση μη επίτευξης αυτοδυναμίας, καθώς επίσης και του χρόνου διεξαγωγής των επόμενων εκλογών, που ενώ αναμένονταν για τις 2 Ιουλίου τώρα επισπεύδονται για τις 25 Ιουνίου.

Ήδη, οι διερευνητικές εντολές επεστράφησαν και η σύγκληση Βουλής θα γίνει την Κυριακή 28 Μαΐου, αντί της Πέμπτης 1η Ιουνίου, όπως είχε οριστεί με το Προεδρικό Διάταγμα για τη διάλυση της προηγούμενης Βουλής. Συγκεκριμένα, στις 6 μμ της Κυριακής 28 Μαΐου, θα διεξαχθεί η ορκωμοσία των βουλευτών, ενώ την επόμενη, Δευτέρα 29 Μαΐου, στις 10:30 πμ, οι βουλευτές θα εκλέξουν τον Πρόεδρο του σώματος. Σημειώνεται ότι ο Πρόεδρος της Βουλής εκλέγεται με ονομαστική ψηφοφορία και με την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών. Αν κανείς δεν συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία, η ψηφοφορία επαναλαμβάνεται μεταξύ των δύο πρώτων σε ψήφους και εκλέγεται αυτός που έλαβε τις περισσότερες ψήφους.

Στόχος είναι εντός μιας ή το αργότερο δύο ημερών να ολοκληρωθεί το προβλεπόμενο συνταγματικά έργο της (ορκωμοσία βουλευτών και εκλογή προεδρείου) ώστε αμέσως μετά να θυροκολληθεί το Προεδρικό Διάταγμα για τη διάλυσή της, την προκήρυξη νέων εκλογών και της ημέρας που θα συγκληθεί η εθνική αντιπροσωπεία με τη νέα της σύνθεση.

Υπάρχουν, ωστόσο, τέσσερα στοιχεία που δεν αλλάζουν όσον αφορά εκείνες τις δεύτερες κάλπες, και τα οποία αφορούν τους όρους διεξαγωγής της νέας εκλογικής αναμέτρησης:

Πρώτον: Όλες οι σχετικές διαδικασίες, όπως η κατάθεση προγραμμάτων, σημάτων των κομμάτων, συνδυασμών με τα ονόματα των υποψηφίων στον Αρειο Πάγο και η επ’ αυτών κρίση της Ολομέλειας του Πρώτου Τμήματός του αναφορικά με το δικαίωμα ή όχι της συμμετοχής τους σε εκλογές, θα επαναληφθούν εξαρχής, αφού πρόκειται για νέες εθνικές εκλογές.

Δεύτερον: Δεδομένου ότι είναι, ακριβώς, νέες εκλογές, μένει να διαφανεί πόσα από τα μικρά κόμματα που προχθές έμειναν εκτός Βουλής, μια και δεν συγκέντρωσαν ποσοστό 3%, θα διεκδικήσουν εκ νέου την ψήφο των πολιτών, καθώς επίσης και εάν και πόσα νέα κόμματα ή «συμμαχικά» σχήματα ενδεχομένως εμφανιστούν.

Ήδη, ως γνωστόν, τόσο η Πλεύση Ελευθερίας της Ζωής Κωνσταντοπούλου όσο και η Νίκη του Δημ. Νατσιού, που για λίγες ψήφους δεν πέτυχαν την είσοδό τους στη Βουλή κατακτώντας το 3%, έχουν δηλώσει ότι θα επιδιώξουν να τα καταφέρουν στις επόμενες κάλπες. Άγνωστο, επίσης, είναι τι θα πράξει ο φυλακισμένος Ηλ. Κασιδιάρης που έχει απειλήσει ότι σκοπεύει να διεκδικήσει κοινοβουλευτική εκπροσώπηση στις δεύτερες κάλπες.

Τρίτον: Μέσα στα παραβάν δεν θα υπάρχει στυλό, αφού δεν θα χρειάζεται ο ψηφοφόρος να βάλει σταυρό δίπλα στα ονόματα των υποψηφίων, καθώς η αναμέτρηση θα γίνει με λίστα. Συνεπώς, δεν πρέπει ούτε να προσέλθουμε στα εκλογικά κέντρα με δικό μας στυλό, αλλά ούτε και να χρησιμοποιήσουμε παλαιά, ήδη σταυρωμένα ψηφοδέλτια που ίσως σκεφτούμε να έχουμε μαζί μας.

Αρκεί μόνο να επιλέξουμε το ψηφοδέλτιο του κόμματος της προτίμησής μας και να το βάλουμε απλά στον φάκελο που θα ρίξουμε στην κάλπη. Στα ψηφοδέλτια – «λίστα», η σειρά των ονομάτων των υποψηφίων βουλευτών καθορίζεται από τις ηγεσίες των κομμάτων, με κριτήριο παραδοσιακά το αποτέλεσμα της προχθεσινής σταυροδοσίας: στις πρώτες θέσεις θα είναι εκείνα τα πρόσωπα που έλαβαν την περασμένη Κυριακή κατά σειρά τους περισσότερους σταυρούς.

Ωστόσο, πάντα υπάρχει η «διακριτική ευχέρεια» των αρχηγών ή των ηγετικών επιτελείων, να προβούν σε αλλαγές. Σε κάθε περίπτωση, το ποια πρόσωπα θα βρεθούν στα έδρανα της Βουλής στη νέα κανονική και μη βραχύβια πλέον κοινοβουλευτική περίοδο, θα εξαρτηθεί κυρίως από έναν άλλο παράγοντα: Αν και προφανώς δεν προβλέπονται «εκπλήξεις» ως προς το αν η Ν.Δ. εξασφαλίσει αυτοδυναμία, πιθανές διαφοροποιήσεις στα ποσοστά που θα λάβουν συνολικά τα κόμματα, ή ακόμα και το ενδεχόμενο εισόδου στο Κοινοβούλιο άλλων κομμάτων, είναι τα στοιχεία εκείνα που θα διαμορφώσουν τη σύνθεση της εθνικής αντιπροσωπείας.

Τέταρτον: Οι προσεχείς εκλογές θα γίνουν με το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής, που νομοθετήθηκε κατά την προηγούμενη κοινοβουλευτική περίοδο.

Σύμφωνα με το ισχύον, πλέον, σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής, με 40,4% το πρώτο κόμμα κατακτά την αυτοδυναμία έστω και αν είναι μηδενικό το ποσοστό των εκτός Βουλής κομμάτων. Την περασμένη, η Ν.Δ. έλαβε ποσοστό 40,79%, με το ποσοστό που αθροιστικά έλαβαν τα εκτός Βουλής κόμματα να αγγίζει σχεδόν το 16%. Αν τα κόμματα που μείνουν εκτός στις προσεχείς εκλογές έχουν αθροιστικά ποσοστό 10%, το πρώτο κόμμα χρειάζεται μόλις το 37,5% των ψήφων για να κατακτήσει την αυτοδυναμία. Σχηματικά, για κάθε μονάδα που αυξάνεται το ποσοστό των εκτός Βουλής κομμάτων μειώνεται κατά 0,3%-0,4% ο πήχυς αυτοδυναμίας για το πρώτο κόμμα.

Τι είναι η ενισχυμένη αναλογική

Ο ομότιμος καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Νίκος Αλιβιζάτος, με συνέντευξή του στην «Καθημερινή» εξήγησε με παραδείγματα τι ορίζει ο εκλογικός νόμος της ενισχυμένης αναλογικής που θα εφαρμοστεί στις προσεχείς εκλογές της 25^ης Ιουνίου.

Στην περίπτωση της ενισχυμένης αναλογικής, αν το πρώτο κόμμα επιτύχει ποσοστό ίσο ή μεγαλύτερο του 25%, λαμβάνει μπόνους 20 εδρών και επιπλέον μία έδρα για κάθε επιπλέον μισή μονάδα στο αποτέλεσμα. Το «ταβάνι» του κλιμακωτού μπόνους είναι το 40%, ποσοστό που αντιστοιχεί στο μάξιμουμ των πενήντα εδρών. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση συνασπισμού κομμάτων. 

Έτσι, ένα κόμμα με ποσοστό γύρω στο 37% θα μπορεί να εξασφαλίσει αυτοδυναμία σε συνάρτηση και με άλλους παράγοντες, όπως ο αριθμός των κομμάτων που θα διαβούν το κατώφλι της Βουλής διασφαλίζοντας τουλάχιστον το απαραίτητο 3%. 

Όπως διευκρινίζει ο συνεργάτης του κ. Αλιβιζάτου, δικηγόρος Στέφανος Μαντζαρλής, το μέγιστο των εδρών προς κατανομή είναι 280 εάν το πρώτο κόμμα πάρει 25%, οπότε και θα ενισχυθεί μόνο με το σταθερό μπόνους των 20 εδρών, ενώ το ελάχιστο είναι 250 εάν το πρώτο κόμμα πάρει 40%, όπου θα ενισχυθεί με 20 + 30 έδρες.

«Το εκλογικό σύστημα που θα ισχύσει στις δεύτερες εκλογές, αν χρειαστεί να γίνουν, είναι πιο ενισχυμένο. Δηλαδή, δίνει ένα μπόνους στο πρώτο κόμμα, που σε αντίθεση με το μπόνους του παλαιότερου νόμου που ήταν 50 βουλευτές στο πρώτο κόμμα όποιο ποσοστό κι αν είχε, αυτό είναι κλιμακωτό» εξηγεί περαιτέρω ο κ. Αλιβιζάτος. «Να σας θυμίσω πως το μπόνους το παλιότερο το είχε πάρει ο κ. Σαμαράς το 2012 με 18% στις πρώτες και 28% στις δεύτερες εκλογές. Ο κ. Μητσοτάκης -κι αυτό είναι κάτι που του προσάπτουν περισσότερο οι δικοί του, όχι η αντιπολίτευση- το άμβλυνε αυτό. Με ποσοστό μέχρι 25% το πρώτο κόμμα δεν παίρνει τίποτα. Από 25% και πάνω παίρνει 20 έδρες μπόνους και δύο βουλευτές για κάθε μονάδα. Δηλαδή, με 26%, παίρνει 22 βουλευτές, με 27% 24 κ.ο.κ., μέχρι το 40% οπότε και παίρνει μπόνους 50 έδρες. Άρα, έχουμε υπολογίσει πως με 31% δεν υπάρχει αυτοδυναμία. Πρέπει το πρώτο κόμμα να πλησιάσει το 38%. Πράγμα που σημαίνει πως υπάρχουν πολλές πιθανότητες και στις δεύτερες εκλογές να μην υπάρχει αυτοδυναμία. Σε αυτή την περίπτωση ή θα τα βρουν ή θα πάμε για τρίτες εκλογές». 

Επεξηγηματικά των παραπάνω, ο κ. Αλιβιζάτος παραθέτει δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα επίτευξης αυτοδυναμίας ή μη. 

Παράδειγμα 1

Αν υποθέσουμε ότι έχουμε:

• 100 έγκυρες ψήφους στην Επικράτεια
• 90 ψήφους πέραν του εκλογικού μέτρου 3%.
• 38% στο 1ο κόμμα (38 ψήφοι)
• 29% στο 2ο κόμμα (29 ψήφοι)
• 14% στο 3ο κόμμα (14 ψήφοι)
• 9% στο 4ο κόμμα (9 ψήφοι)

Τότε:

1. Το 1ο κόμμα θα πάρει το σταθερό μπόνους των 20 εδρών και επιπλέον 26 έδρες (38%-25% = 13% Χ 2 έδρες = 26 έδρες). Το συνολικό μπόνους λοιπόν είναι 46 έδρες.
2. Οι προς κατανομή έδρες θα είναι 300-46=254.
3. Οι έδρες του πρώτου κόμματος από την αναλογική κατανομή θα είναι 38 Χ 254=9.652/90=107,25.
4. Το πρώτο κόμμα θα πάρει 107 + 46 έδρες = 153 και θα έχει αυτοδυναμία.

Παράδειγμα 2

Αν υποθέσουμε ότι έχουμε:

• 100 έγκυρες ψήφους στην Επικράτεια
• 95 ψήφους πέραν του εκλογικού μέτρου 3%
• 38% στο 1ο κόμμα (38 ψήφοι)
• 29% στο 2ο κόμμα (29 ψήφοι)
• 14% στο 3ο κόμμα (14 ψήφοι)
• 9% στο 4ο κόμμα (9 ψήφοι)
• 5% στο 5 ο κόμμα (5 ψήφοι) 

Τότε:

1. Το 1ο κόμμα θα πάρει το σταθερό μπόνους των 20 εδρών και επιπλέον 26 έδρες (38%-25% = 13% Χ 2 έδρες = 26 έδρες). Το συνολικό μπόνους παραμένει 46 έδρες.
2. Οι προς κατανομή έδρες και σε αυτό το παράδειγμα είναι 300-46=254.
3. Όμως, οι έδρες του πρώτου κόμματος από την αναλογική κατανομή θα είναι 38 Χ 254=9.652/95=101,6.
4. Το πρώτο κόμμα θα πάρει 101 + 46 έδρες = 147 και δεν θα έχει αυτοδυναμία.