Τα φίδια αποτελούν σημαντικό κίνδυνο κατά τους καλοκαιρινούς μήνες στην Ελλάδα, με πολλά κρούσματα δαγκωμάτων να καταγράφονται ετησίως. Το κυριότερο πρόβλημα με τα φίδια στη χώρα μας προέρχεται από τις έχιδνες ή οχιές, που είναι τα μόνα δηλητηριώδη φίδια της ελληνικής πανίδας. Η γνώση των βασικών χαρακτηριστικών τους και η σωστή αντιμετώπιση ενός δαγκώματος μπορεί να σώσει ζωές.
Διαβάστε: Φίδια: Τι κάνουμε σε περίπτωση που δούμε ένα μπροστά μας – Πώς καταλαβαίνουμε το τσίμπημα οχιάς
Κατηγορίες φιδιών και χαρακτηριστικά τους
Τα φίδια διακρίνονται σε τρεις βασικές κατηγορίες ανάλογα με την παρουσία και τη θέση του δηλητηρίου τους. Τα άγλυφα φίδια δεν διαθέτουν δηλητήριο και είναι ακίνδυνα για τον άνθρωπο. Τα προτερόγλυφα φίδια έχουν δηλητήριο στα μπροστινά δόντια και θεωρούνται αρκετά επικίνδυνα. Τα οπισθόγλυφα φίδια διαθέτουν δηλητήριο στα πίσω δόντια και είναι λιγότερο επικίνδυνα για τον άνθρωπο. Όλα τα φίδια πέφτουν σε χειμερία νάρκη κατά τη διάρκεια του χειμώνα και ξυπνούν την άνοιξη, περίοδο κατά την οποία είναι πιο δραστήρια και επομένως αυξάνονται οι πιθανότητες συνάντησης με τον άνθρωπο.
Οι έχιδνες: Τα δηλητηριώδη φίδια της Ελλάδας
Από όλα τα φίδια που υπάρχουν παγκοσμίως, μόνο το 10% είναι δηλητηριώδη. Στην Ελλάδα και γενικότερα στην Ευρώπη, τα δηλητηριώδη φίδια περιορίζονται σε 4 με 5 είδη έχιδνας, σύμφωνα με το Κέντρο Δηλητηριάσεων. Η πιο γνωστή οχιά στην Ελλάδα είναι η Vipera ammodytes, η οποία αναγνωρίζεται εύκολα από το χαρακτηριστικό κερατάκι στο ρύγχος της. Οι οχιές ανήκουν στην οικογένεια Viperidae και απαντώνται κυρίως σε περιοχές της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής. Διαθέτουν ισχυρό δηλητήριο που χρησιμοποιούν για να ακινητοποιούν τα θηράματά τους και για άμυνα όταν αισθανθούν απειλή.
Αναγνώριση της οχιάς
Τα χαρακτηριστικά που διακρίνουν τις οχιές από άλλα φίδια περιλαμβάνουν:
• Χοντρό και κοντό σώμα με έντονα σχέδια στο δέρμα για καμουφλάρισμα
• Τριγωνικό κεφάλι με έντονα, κάθετα μάτια
• Μεγάλα, κινητά δηλητηριώδη δόντια για έγχυση δηλητηρίου
• Νυχτόβια συμπεριφορά και αποφυγή επαφής με τον άνθρωπο
Το δάγκωμα της οχιάς αναγνωρίζεται από τα δύο χαρακτηριστικά σημαδάκια που αφήνουν τα δηλητηριώδη δόντια της. Τα δαγκώματα από δηλητηριώδη φίδια είναι επικίνδυνα και μπορεί να αποβούν θανατηφόρα αν δεν αντιμετωπιστούν άμεσα.
Συμπτώματα μετά από δάγκωμα από φίδι
Σύμφωνα με το εγχειρίδιο πρώτων βοηθειών του Εθνικού Κέντρου Άμεσης Βοήθειας, η βαρύτητα της δηλητηρίασης εξαρτάται από την ηλικία του θύματος, τη γενική κατάσταση της υγείας του, τη θέση και το βάθος του δήγματος. Σημαντικό ρόλο παίζει επίσης το μέγεθος του φιδιού και το αν μετακινήθηκε ή όχι το θύμα μετά το δάγκωμα.
Τα συμπτώματα από δάγκωμα φιδιού χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Τα τοπικά συμπτώματα περιλαμβάνουν πόνο, οίδημα, μελανιές και φυσαλίδες που επεκτείνονται μέσα σε λίγες ώρες. Οι φυσαλίδες μπορεί να επιμολυνθούν από μικρόβια και να εξελιχθούν σε γάγγραινα. Τα γενικευμένα συμπτώματα εκδηλώνονται όταν απορροφηθεί το δηλητήριο και είναι τα πιο ανησυχητικά. Περιλαμβάνουν έμετο, αδυναμία, ζάλη, ρίγος με πυρετό, εφιδρώσεις και αιμορραγικές εκδηλώσεις. Μπορεί επίσης να παρατηρηθούν ταχυκαρδία, υπόταση, shock, πνευμονικό οίδημα και οξεία νεφρική ανεπάρκεια.
Πρώτες βοήθειες για δάγκωμα από φίδι
Το πρώτο μέλημα μετά από δάγκωμα φιδιού είναι η ακινητοποίηση του θύματος για να μην εισέλθει το δηλητήριο στην κυκλοφορία του αίματος. Το ΕΚΑΒ συνιστά να μην περπατήσει το θύμα και να καθησυχαστεί άμεσα. Πρέπει να αφαιρεθούν κοσμήματα και στενά ρούχα πριν αρχίσει το οίδημα. Το άκρο που δέχτηκε το δάγκωμα πρέπει να ακινητοποιηθεί σε θέση χαμηλότερη από το ύψος της καρδιάς. Η πληγή καθαρίζεται με νερό και σαπούνι, αλλά δεν τοποθετείται πάγος στο τραύμα. Απαγορεύεται η ίσχαιμος περίδεση, καθώς η σύσταση να δένουμε σφιχτά το μέλος για να εμποδίσουμε τη διάχυση του δηλητηρίου είναι λανθασμένη.
Δεν χορηγείται καφές ή αλκοόλ στο θύμα και δεν επιχειρείται η σύλληψη του φιδιού. Αντίθετα, προσπαθήστε να απομνημονεύσετε το χρώμα και το σχήμα του για να το περιγράψετε στους γιατρούς. Η άμεση διακομιδή στο νοσοκομείο είναι απαραίτητη.
Θεραπεία δαγκώματος από φίδι
Μετά από δάγκωμα φιδιού χρειάζεται να γίνει αντιτετανικός ορός. Ο αντιοφικός ορός χορηγείται μόνο στο νοσοκομείο και δεν είναι πάντοτε απαραίτητος, σύμφωνα με το εγχειρίδιο του ΕΚΑΒ. Στα ελληνικά νοσοκομεία χρησιμοποιείται ενίοτε ένας ήπιος αντιεχιδνικός ορός ιταλικής παραγωγής ως αντίδοτο, αλλά σταδιακά τείνει να καταργηθεί λόγω παρενεργειών. Η χορήγηση αντιοφικού ορού πρέπει να γίνεται με προσοχή, καθώς μπορεί να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση ή ακόμα και αναφυλαξία σε άτομα που είναι αλλεργικά. Η ιατρική παρακολούθηση είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση τυχόν επιπλοκών.
Ποια τα δηλητηριώδη φίδια στην Ελλάδα
Από τα 23 διαφορετικά είδη φιδιών που συναντάμε στη χώρα μας, μόνο 7 είναι δηλητηριώδη. Από αυτά, τα 5 ανήκουν στην οικογένεια των Εχιδνιδών και διαθέτουν σχετικά ισχυρό δηλητήριο, ενώ τα υπόλοιπα 2 ανήκουν στην οικογένεια των Κολουβρίδων με ασθενές δηλητήριο που δεν αποτελεί κίνδυνο για τον άνθρωπο.
Τα φίδια της οικογένειας των Εχιδνιδών έχουν διαφορετική γεωγραφική κατανομή στην ελληνική επικράτεια και δεν συναντώνται ποτέ όλα μαζί στην ίδια περιοχή. Τα πέντε είδη οχιών που απαντώνται στη χώρα μας είναι:
• Οχιά (Vipera ammodytes): Το πιο κοινό δηλητηριώδες φίδι
• Οθωμανική Οχιά (Montivipera xanthina): Συναντάται κυρίως στη βορειοανατολική Ελλάδα
• Οχιά της Μήλου (Macrovipera schweizeri): Ενδημικό είδος του νησιού
• Αστρίτης (Vipera berus): Σπάνιο είδος στις ορεινές περιοχές
• Νανόχεντρα (Vipera ursinii): Το μικρότερο και λιγότερο επικίνδυνο είδος οχιάς
Οι δύο δηλητηριώδεις Κολουβρίδες που συναντάμε είναι ο Σαπίτης (Malpolon insignitus) και το Αγιόφιδο (Telescopus fallax). Αυτά τα φίδια διαθέτουν οπισθόγλυφα δόντια και το δηλητήριό τους είναι πρακτικά ακίνδυνο για τον άνθρωπο.
Συμπεριφορά και επικινδυνότητα των δηλητηριωδών φιδιών
Οι οχιές είναι αργά φίδια που προτιμούν να αποφεύγουν την επαφή με τον άνθρωπο. Όταν αισθανθούν απειλή, η πρώτη τους αντίδραση είναι να παραμείνουν ακίνητες για να μην γίνουν αντιληπτές. Αν καταλάβουν ότι έχουν εντοπιστεί, θα προσπαθήσουν να απομακρυνθούν γρήγορα. Μόνο όταν κάποιος πλησιάσει σε απόσταση μικρότερη του μισού μέτρου, τα φίδια αρχίζουν να συρίζουν δυνατά και παίρνουν αμυντική στάση. Ακόμη και τότε, στις περισσότερες περιπτώσεις θα δαγκώσουν χωρίς έγχυση δηλητηρίου, ως προειδοποίηση.
Η επικινδυνότητα ενός δαγκώματος εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: την ισχύ και τοξικότητα του δηλητηρίου, την ποσότητα που εγχύθηκε, το βάρος και την ηλικία του θύματος. Τα φίδια μπορούν να ελέγξουν την ποσότητα δηλητηρίου που εκχέουν. Σε περίπτωση δαγκώματος από οχιά με έγχυση δηλητηρίου, είναι απαραίτητη η άμεση μεταφορά σε νοσοκομείο. Η αποφυγή ιατρικής περίθαλψης ή η χρήση μη επιστημονικών μεθόδων θεραπείας μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή του ασθενούς. Το Αγιόφιδο σπάνια δαγκώνει και το δηλητήριό του είναι εξαιρετικά ασθενές. Ο Σαπίτης είναι πιο επιθετικός όταν απειλείται και μπορεί να προκαλέσει τοπικό πόνο και πρήξιμο που συνήθως υποχωρούν μετά από λίγες ώρες.
Μύθοι και πραγματικότητα για τα φίδια στην Ελλάδα
Παρά τους διαδεδομένους μύθους, τα δηλητηριώδη φίδια της Ελλάδας δεν είναι τόσο επικίνδυνα όσο πιστεύεται. Η θνησιμότητα από δαγκώματα έχει σχεδόν εκμηδενιστεί τις τελευταίες δεκαετίες χάρη στις σύγχρονες ιατρικές γνώσεις και την κατάλληλη αντιμετώπιση. Υπάρχουν καταγεγραμμένες περιπτώσεις ατόμων που επισκέφτηκαν το νοσοκομείο αρκετές ημέρες μετά από δάγκωμα οχιάς και ανέρρωσαν πλήρως μετά τη νοσηλεία. Ωστόσο, αυτά τα παραδείγματα δεν πρέπει να οδηγήσουν σε εφησυχασμό: η άμεση ιατρική περίθαλψη παραμένει απαραίτητη.
Άλλα ερπετά και αμφίβια που εκκρίνουν τοξικές ουσίες
Από τα υπόλοιπα 63 είδη ερπετών στην Ελλάδα, κανένα δεν φέρει δηλητήριο. Όλες οι σαύρες, χελώνες και αμφίσβαινες είναι απολύτως ακίνδυνες για τον άνθρωπο. Ορισμένα αμφίβια όπως οι σαλαμάνδρες και μερικοί φρύνοι εκκρίνουν τοξικές ουσίες από το δέρμα τους όταν αισθάνονται απειλή. Οι ουσίες αυτές είναι ακίνδυνες σε επαφή με το δέρμα αλλά μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα αν έρθουν σε επαφή με τα μάτια, ανοιχτές πληγές ή σε περίπτωση κατάποσης. Τα άτομα με αλλεργίες μπορεί να εμφανίσουν έντονα συμπτώματα από δάγκωμα οποιουδήποτε ερπετού ή αμφιβίου. Συνιστάται έλεγχος για αλλεργίες σε όσους δραστηριοποιούνται συχνά στη φύση.
