Πιέσεις στους αρμόδιους υπουργούς για να μάθουν άμεσα οι αγρότες του όρους επιδοτήσεων για τη νέα ΚΑΠ
Για το έλλειµµα ενημέρωσης του αγροτικού κόσµου σχετικά µε τον κανονισµό της νέας ΚΑΠ, µοιάζει να εγκαλεί τα κράτη-µέλη η Κοµισιόν, ζητώντας στα πλαίσια του συµβουλίου υπουργών Γεωργίας, που πραγματοποιήθηκε χθες, να απαντήσουν οι αρµόδιοι για το στάδιο προετοιµασίας που βρίσκονται.
Όπως λέει σε έγγραφο που κοινοποιήθηκε, η Κοµισιόν ζητά από τα κράτη- µέλη όλοι οι αγρότες να ενηµερωθούν έγκαιρα για τα στρατηγικά σχέδια ώστε να τους επιτραπεί να προετοιµαστούν κατάλληλα για τις φθινοπωρινές καλλιέργειες φέτος και να προσαρµόσουν τις πρακτικές σποράς τους αναλόγως µε τα καθεστώτα ενισχύσεων. Αλλιώς κινδυνεύουν να χάσουν τις επιδοτήσεις τους το έτος 2023. «Οι πιθανοί όροι υποστήριξης συζητούνται µε τους ενδιαφερόµενους, αλλά το κλειδί είναι να γνωρίζουµε το συντοµότερο δυνατό πώς θα µοιάζουν τα εγκεκριµένα στρατηγικά σχέδια», αναφέρει παράλληλα η Κοµισιόν.
Στη χώρα µας, η εφαρµογή της νέας ΚΑΠ πέντε µήνες πριν την επίσηµη εφαρµογή της µοιάζει µε «σταυρόλεξο» µε τις αρµόδιες αρχές να µην έχουν απαντήσει σε καίρια ζητήµατα που αφορούν από τα δικαιώµατα και τις συνδεδεµένες ενισχύσεις, έως την εφαρµογή του Εθνικού Αποθέµατος και τον ορισµό του ενεργού αγρότη.
Τα ερωτήµατα που θέτει η Κοµισιόν
Στόχος πάντως των ελληνικών αρχών είναι µέχρι το τέλος του Ιουλίου να έχουν εγκριθεί από την Ευρώπη οι βασικοί άξονες του ελληνικού στρατηγικού σχεδίου, µε τις τελικές συζητήσεις να ξεκινούν ξανά από το Σεπτέµβριο.
Αναλυτικότερα, οι υπουργοί Γεωργίας κλήθηκαν να απαντήσουν στις εξής ερωτήσεις:
Σε ποιο στάδιο προετοιµασίας της νέας ΚΑΠ βρίσκεστε αυτή τη στιγµή σε εθνικό επίπεδο; Θα µπορέσετε να υιοθετήσετε τις απαραίτητες εθνικές διατάξεις, να δηµιουργήσετε τα πληροφοριακά συστήµατα, να εγκρίνετε το στρατηγικό σας σχέδιο και να ενηµερώσετε έγκαιρα τους αγρότες και το ευρύτερο κοινό;
Λόγω της τρέχουσας κατάστασης στην Ουκρανία, πώς θεωρείτε τον συνεχιζόµενο δοµηµένο διάλογο και ποιες θα βλέπατε ως προκλήσεις κατά την προετοιµασία της εφαρµογής της νέας Πράσινης Αρχιτεκτονικής; Πού βλέπετε τα κύρια στοιχεία για τη διασφάλιση της ισορροπηµένης προσέγγισης και σκοπιµότητας στο πλαίσιο της ΚΑΠ;
Το κείμενο της διαΝΕΟσις
Σε μία προσπάθεια παρουσίασης των δεδομένων της νέας ΚΑΠ, η «ΠΡΩΤΗ» παρουσιάζει σήμερα ένα εκτενές τμήμα του νέου κειμένου πολιτικής που δημοσίευσε διαΝΕΟσις, της Μαριάννας Σκυλακάκη και του Θεόδωρου Μπένου για τις προοπτικές και τις ευκαιρίες που αναδεικνύονται για τον πρωτογενή τομέα στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, το τμήμα όπου παρουσιάζεται νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική της Ε.Ε.
Η Πράσινη Συμφωνία και η νέα ΚΑΠ
Η Πράσινη Συμφωνία καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο θα καταστεί η Ευρώπη η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος έως το 2050, φιλοδοξώντας να μετατρέψει τις αναγκαίες κλιματικές δράσεις σε αναπτυξιακή στρατηγική, προσπαθώντας ταυτόχρονα να διασφαλίσει μια δίκαιη μετάβαση χωρίς αποκλεισμούς. Για να επιτευχθούν οι στόχοι της Πράσινης Συμφωνίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε το 2020 τη στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» και τη στρατηγική για τη βιοποικιλότητα. Οι δύο αυτές στρατηγικές θέτουν τους στόχους που πρέπει να επιτευχθούν έως το 2030, όπως η μείωση κατά 50% της χρήσης φυτοφαρμάκων, η μείωση κατά τουλάχιστον 20% της χρήσης λιπασμάτων, η μείωση κατά 50% των πωλήσεων αντιμικροβιακών που χρησιμοποιούνται για τα εκτρεφόμενα ζώα και την υδατοκαλλιέργεια, η αύξηση των εκτάσεων βιολογικής καλλιέργειας στο 25% της γεωργικής γης, και η εξασφάλιση πλήρους πρόσβασης σε ταχύ ευρυζωνικό διαδίκτυο στις αγροτικές περιοχές έως το 2025. Η σύνδεση των στρατηγικών με τη νέα ΚΑΠ γίνεται μέσω των «Εθνικών Στρατηγικών Σχεδίων» που όλα τα κράτη-μέλη είχαν την υποχρέωση να υποβάλλουν έως το τέλος του 2021.
Η αλήθεια είναι πως οι στόχοι που έχουν τεθεί είναι φιλόδοξοι και το βάρος που καλούνται να σηκώσουν τα κράτη-μέλη μέσω της νέας ΚΑΠ μεγάλο. Τα κράτη-μέλη έχουν κληθεί να αποδείξουν αναλυτικά πώς θα επιτευχθούν οι στόχοι της Πράσινης Συμφωνίας και πώς τα Στρατηγικά Σχέδιά τους θα υπερβαίνουν τα πεπραγμένα της περασμένης διαχειριστικής περιόδου. Επίσης, καθώς η παροχή στήριξης θα γίνεται υπό όρους, οι ελάχιστες απαιτήσεις με τις οποίες πρέπει να συμμορφώνονται οι δικαιούχοι της ΚΑΠ για να λάβουν τη στήριξη είναι αρκετά φιλόδοξες. Για παράδειγμα, στον πρώτο πυλώνα, η προσφορά οικολογικών προγραμμάτων είναι υποχρεωτική για τα κράτη-μέλη, τα οποία οφείλουν να διαθέσουν τουλάχιστον το 25% του προϋπολογισμού τους για την εισοδηματική στήριξη τέτοιων προγραμμάτων (π.χ. βιολογική γεωργία, ολοκληρωμένη φυτοπροστασία, βελτίωση βοσκοτόπων), με την προϋπόθεση οι γεωργοί να εφαρμόζουν τις συναφείς πρακτικές. Επιπρόσθετα, τουλάχιστον το 3% της αρόσιμης γης σε κάθε γεωργική εκμετάλλευση πρέπει να προορίζεται για τη βιοποικιλότητα και για μη παραγωγικά στοιχεία.
Την ίδια στιγμή, σε μια προσπάθεια να καταστεί η ΚΑΠ πιο κοινωνικά δίκαιη, περιλαμβάνονται κοινωνικές προϋποθέσεις και αυξάνονται τα ελάχιστα όρια σε πτυχές των ενισχύσεων με έντονο κοινωνικό πρόσημο. Ως προς τις προϋποθέσεις, οι δικαιούχοι θα πρέπει να σέβονται στοιχεία του ευρωπαϊκού κοινωνικού και εργατικού δικαίου προκειμένου να λαμβάνουν ενισχύσεις, αν και αρκετά κράτη-μέλη θα ενεργοποιήσουν τη σχετική διάταξη από το 2025 και πέρα. Ως προς τις ενισχύσεις, καθίσταται υποχρεωτική η ανακατανομή της εισοδηματικής στήριξης, καθώς τα κράτη-μέλη υποχρεούνται να αναδιανείμουν τουλάχιστον το 10% των άμεσων ενισχύσεων προς όφελος μικρότερων γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Παράλληλα, τα κράτη-μέλη υποχρεούνται να στηρίξουν με τουλάχιστον 3% των άμεσων ενισχύσεων τους νέους γεωργούς (< 40 ετών), ενώ καλούνται να πάρουν μέτρα για την αντιμετώπιση του έμφυλου χάσματος. Τέλος, αν και δεν κατονομάζεται ως μέτρο που καθιστά την ΚΑΠ πιο δίκαιη, θεσπίζεται νέο γεωργικό αποθεματικό για τη χρηματοδότηση μέτρων στήριξης της αγοράς σε περιόδους κρίσεων, με ετήσιο προϋπολογισμό τουλάχιστον €450 εκατ.
Σε γενικές γραμμές, η νέα ΚΑΠ έχει διαρθρωθεί γύρω από δέκα βασικούς στόχους, οι οποίοι εστιάζουν σε οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιδιώξεις. Βάσει των στόχων αυτών, τα κράτη-μέλη κατάρτισαν τα στρατηγικά τους σχέδια για την ΚΑΠ.
Οι στόχοι είναι οι εξής:
η εξασφάλιση δίκαιου εισοδήματος για τους γεωργούς
η αύξηση της ανταγωνιστικότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων
η βελτίωση της θέσης των γεωργών στην αξιακή αλυσίδα
η συμβολή της γεωργίας στην άμβλυνση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής
η προστασία του περιβάλλοντος με την αποτελεσματική διαχείριση των φυσικών πόρων
η διατήρηση των τοπίων και της βιοποικιλότητας· η ενθάρρυνση της ανανέωσης των γενεών
η τόνωση των αγροτικών περιοχών
η προστασία της δημόσιας υγείας και της ποιότητας των τροφίμων
και η βελτιωμένη πρόσβαση των γεωργών στην έρευνα, στην καινοτομία, στην ανταλλαγή γνώσεων και στην κατάρτιση.
Για την παρακολούθηση της εφαρμογής της ΚΑΠ και την αξιολόγηση των επιδόσεων των στρατηγικών σχεδίων έχει δημιουργηθεί ένα σύνολο κοινών δεικτών που σχετίζονται με τους παραπάνω στόχους. Επίσης, από το 2024 θα υποβάλλεται από τα κράτη-μέλη ετήσια έκθεση επιδόσεων, η οποία θα συμπληρώνεται από ετήσια συνεδρίαση επανεξέτασης. Η Επιτροπή θα προβεί σε εξέταση των επιδόσεων των στρατηγικών σχεδίων το 2025 και το 2027, κατόπιν της οποίας, αν χρειαστεί, θα απευθύνει αίτημα για ανάληψη δράσης από τα κράτη-μέλη.
Ένα σημαντικό στοιχείο της νέας ΚΑΠ είναι ότι όσα κράτη-μέλη, όπως η χώρα μας, εφάρμοζαν για τη βασική εισοδηματική ενίσχυση μέχρι σήμερα το μοντέλο που ήταν βασισμένο στα λεγόμενα «ιστορικά δικαιώματα», υποχρεούνται το αργότερο μέχρι το 2027 να έχουν μεριμνήσει ώστε όλα τα δικαιώματα ενίσχυσης να έχουν αξία τουλάχιστον στο 85% του μέσου μοναδιαίου ποσού. Αυτό σημαίνει ότι θα πραγματοποιηθεί αναπροσαρµογή της µοναδιαίας αξίας δικαιωµάτων για όλους, αναλογικά µε την αξία που είχαν το 2022, με σκοπό να επιτευχθεί η λεγόμενη «εσωτερική σύγκλιση» της αξίας των δικαιωμάτων (κατά 25% ετησίως). Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Στρατηγικού Σχεδίου, η διαδικασία της εσωτερικής σύγκλισης θα επηρεάσει αρνητικά τις εκμεταλλεύσεις μικρού και μικρομεσαίου μεγέθους, πολλές από τις οποίες έχουν υψηλή μοναδιαία αξία δικαιωμάτων, επειδή είχαν θεμελιώσει ιστορικά δικαιώματα από καλλιέργειες υψηλής στρεμματικής αξίας. Με την εσωτερική σύγκλιση, λοιπόν, οι εκμεταλλεύσεις αυτές θα χάσουν ένα μέρος από την αξία της βασικής ενίσχυσης που δικαιούνται. Ωστόσο, ίσως έρχεται πια το πλήρωμα του χρόνου ακόμα και για την κατάργηση των ιστορικών δικαιωμάτων. Άλλωστε, σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα που εξετάζει τις συνέπειες της κατάργησης των ιστορικών δικαιωμάτων στη χώρα μας η χορήγηση της αναδιανεμητικής ενίσχυσης στο πλαίσιο της νέας ΚΑΠ (ή «συμπληρωματικής αναδιανεμητικής εισοδηματικής στήριξης για τη βιωσιμότητα» όπως είναι η επίσημη ονομασία) δύναται να αναπληρώσει σε μεγάλο βαθμό τη μείωση που θα υποστούν οι μικρότερες εκμεταλλεύσεις, αρκεί να λειτουργήσουν υποβοηθητικά και τα επιμέρους μέτρα του νέου Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ).
Οι παρατηρήσεις της Ε.Ε. για τα Στρατηγικά Σχέδια
Τον περασμένο Απρίλιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έστειλε τις παρατηρήσεις της στα κράτη-μέλη για τα Στρατηγικά τους Σχέδια (European Commission, 2022c). Για όλα τα κράτη-μέλη το πλήθος των παρατηρήσεων ήταν μεγάλο, ενώ πολλά από αυτά διαμαρτυρήθηκαν στις απαντητικές επιστολές τους για τις υψηλές απαιτήσεις της Επιτροπής ως προς τα μέτρα για το περιβάλλον, την κλιματική αλλαγή και τη βιοποικιλότητα. Για τη χώρα μας, η Επιτροπή εξάντλησε την αυστηρότητά της. Στην επιστολή της διαπιστώνει ότι υπάρχουν αρκετές ανεπάρκειες, όπως ημιτελές χρηματοδοτικό πλάνο, ανακριβείς τιμές-στόχοι, ασυνέπειες στη λογική παρέμβασης, ανεπαρκείς πληροφορίες για τους περιβαλλοντικούς στόχους, έλλειψη βασικών παραρτημάτων, και απουσία φιλοδοξίας για την εκπλήρωση κάποιων στόχων. Βέβαια, κάποιες παρατηρήσεις είναι προβληματικές, όπως το σκέλος της παρατήρησης 136 που αναφέρεται στον ορισμό του «ενεργού γεωργού». Σε αντίθεση με τον ισχυρισμό στην παρατήρηση αυτή, το Στρατηγικό Σχέδιο φαίνεται να έχει ακολουθήσει τις επιταγές του Κανονισμού [Κανονισμός (ΕΕ) 2021/2115 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου], ορίζοντας ως κριτήρια το εταιρικό αντικείμενο και την ένταξη των γεωργικών δραστηριοτήτων σε εθνικό μητρώο. Συνολικά, η επιστολή της Επιτροπής για τη χώρα μας περιλαμβάνει 292 παρατηρήσεις που εκτείνονται σε 36 σελίδες. Φυσικά, όπως σχεδόν σε όλες τις επιστολές προς τα διαφορετικά κράτη-μέλη, μεγάλο μέρος των παρατηρήσεων είναι καθαρά τεχνικές, ενώ εξίσου μεγάλο μέρος αφορά στα μέτρα σχετικά με το περιβάλλον και το κλίμα.
Καθώς δεν αποτελεί ζητούμενο του κειμένου μας η ανάλυση του σύνολου των παρατηρήσεων ή έστω μεγάλου μέρους αυτών, σταχυολογούμε κάποιες στις οποίες θα άξιζε να δώσει η Πολιτεία τη δέουσα προσοχή. Στην παρατήρηση 6, η Επιτροπή καλεί τη χώρα μας να επανεξετάσει τη στρατηγική ανακατανομή της εισοδηματικής στήριξης, ενισχύοντας την αναδιανομή προς τις μεσαίες και μικρότερες εκμεταλλεύσεις. Στην παρατήρηση 9, η Επιτροπή ζητά από τη χώρα μας να επεκτείνει και να ενισχύσει το εθνικό της σύστημα διαχείρισης κινδύνων. Στην παρατήρηση 24, η Επιτροπή διατυπώνει την ανησυχία της για το χαμηλό επίπεδο δέσμευσης ως προς την προώθηση της ισότητας των φύλων και τη συμμετοχή των γυναικών στη γεωργία. Στις παρατηρήσεις 25 και 102, η Επιτροπή χαιρετίζει τις πολλές και καλές ιδέες που συνοψίζονται στο Σχέδιο για τη βελτίωση του ελληνικού συστήματος γεωργικής γνώσης και καινοτομίας (AKIS), αλλά καλεί την Ελλάδα να μετατρέψει αυτές τις ιδέες σε συγκεκριμένες παρεμβάσεις. Στην παρατήρηση 105, η Ελλάδα καλείται να διευκρινίσει πώς θα χρηματοδοτηθούν η δημιουργία και η συντήρηση των σχεδιαζόμενων (ψηφιακών) αποθετηρίων γνώσεων (knowledge reservoirs), αλλά και να διασφαλίσει ότι το υλικό που θα παρέχεται σε αυτά θα είναι κατανοητό και χρήσιμο όχι μόνο για τους ερευνητές, αλλά κυρίως για τους γεωργούς και τους γεωργικούς συμβούλους. Στην παρατήρηση 39, η Ελλάδα καλείται να εξηγήσει και να αιτιολογήσει ποιους τομείς τελικά θα υποστηρίξει μέσω της συνδεδεμένης ενίσχυσης, καθώς διαπιστώνεται ασυμφωνία μεταξύ της ανάλυσης που έχει προηγηθεί και των τομέων που επιλέχθηκαν, ενώ σε συναφείς παρατηρήσεις (π.χ. 221, 222) διαπιστώνεται η μη επαρκής αιτιολόγηση κάποιων επιλογών. Στην παρατήρηση 45, η Επιτροπή ζητά από την Ελλάδα να εξηγήσει την απόφασή της να μην υποστηρίξει οργανώσεις παραγωγών πέραν των τομέων των οπωροκηπευτικών, της μελισσοκομίας, του οίνου και της ελιάς. Στην παρατήρηση 46, η Επιτροπή καλεί τη χώρα μας να εξηγήσει γιατί δεν εξετάζει το ενδεχόμενο να υποστηρίξει τη δημιουργία βραχειών αλυσίδων εφοδιασμού. Στην παρατήρηση 97, ζητείται να ληφθεί υπόψη η συμπληρωματικότητα με άλλα προγράμματα και πρωτοβουλίες ως προς τον ψηφιακό μετασχηματισμό του πρωτογενή τομέα και των αγροτικών περιοχών. Στην παρατήρηση 280, στην οποία τονίζεται ότι η μετάβαση σε μια πιο βιώσιμη γεωργία προϋποθέτει την κατάρτιση των γεωργών και τη συστηματική παροχή συμβουλών προς αυτούς, η χώρα μας καλείται να περιγράψει καλύτερα πώς θα οργανωθεί το σύστημα παροχής συμβουλών, πώς θα συνδεθεί με το AKIS, πως θα το θέσει σε εφαρμογή ήδη από το 2023, αλλά και πώς θα εξασφαλίσει ότι και οι ίδιοι οι σύμβουλοι θα εκπαιδεύονται και θα συνεργάζονται μεταξύ τους. Όλες αυτές οι παρατηρήσεις που ξεχωρίσαμε μπορεί να μην είναι απαραίτητα κυρίαρχες, σχετίζονται, ωστόσο, άμεσα ή έμμεσα με παρεμβάσεις που θα μπορούσαν να είναι καίριες για την αναγέννηση του πρωτογενή τομέα.
