Του Παναγιώτη Φουτάκη, Διδάκτορα του Πανεπιστημίου της Σορβόνης
Οταν ο Αγαµέμνονας πρόσφερε στον χολωμένο Αχιλλέα τη Μεθώνη πριν 3.240 χρόνια, δεν τον πολυενδιέφερε η τύχη του μέρους. Οταν ο Περικλής προσπάθησε να καταλάβει τη Μεθώνη σε βάρος της Σπάρτης πριν 2.452 χρόνια, δεν γνώριζε πολλά για τις οχυρώσεις της. Οταν ο στρατηγός του Ιουστινιανού Βελισάριος έκανε στάση για ανεφοδιασμό στη Μεθώνη πριν 1.488 χρόνια, δεν κοίταξε πάρα μόνο τις προμήθειες. Οταν οι Φράγκοι εγκαταστάθηκαν στη Μεθώνη πριν 817 χρόνια, δεν πρόλαβαν να ξανακτίσουν τα ερείπια που βρήκαν. Οταν οι Βενετοί γίνανε στην πράξη αφέντες στη Μεθώνη πριν 814 χρόνια, δεν φιλοδοξούσαν παρά να ελέγχουν την ανατολική Μεσόγειο. Οταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν τη Μεθώνη πριν 521 χρόνια, δεν έκαναν τίποτα άλλο εκτός από το να στρογγυλοκαθίσουν.
Οταν οι ιππότες του τάγματος της Ρόδου-Μάλτας προσπάθησαν να πάρουν τη Μεθώνη για εγκατάσταση του τάγματος πριν 490 χρόνια. Δεν φρόντισαν παρά να λεηλατήσουν σε έμψυχο και άψυχο υλικό. Σήμερα, οι πληγές από τα βόλια, ορατές σε βενετικά λιοντάρια, θυρεούς, επιγραφές και τείχη του κάστρου, δεν έχουν ακόμη επουλωθεί· κυριολεκτικά και μεταφορικά.
Τι συμβαίνει με τους σημερινούς αφέντες της Μεθώνης, σε αλληλοσυμπληρούμενη και αλληλοσυγκρουόμενη δικαιοδοσία; Με το Υπουργείο Πολιτισμού, με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας, με το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, με την Περιφέρεια Πελοποννήσου, με τον Δήμο Πύλου-Νέστορος; Κρατήρες που άνοιξε η θάλασσα στα σωθικά του κάστρου. Ξεκοιλιασμένα τείχη με τα εντόσθια φαγωμένα εδώ και καιρό, αποκεφαλισμένοι πύργοι. Ξηλωμένες επάλξεις, ρημαγμένα κτήρια και χορταριασμένα ερείπια της πρώην καστροπολιτείας (εικ. 1) αγναντεύουν το πέλαγος και προσμένουν από το απόμακρο βλέμμα της Πολιτείας. Το βαριεστημένο μυστρί του αναστηλωτή και τη νωχελική σκαπάνη του αρχαιολόγου. Οταν γίνουν οι αναστηλωτικές εργασίες που θα διασώσουν και ενισχύσουν ό,τι ακόμη στέκεται όρθιο ή κατέρρευσε. Οι ανασκαφές θα μπορέσουν να φέρουν στο φως όσους θησαυρούς εξακολουθούν να κρύβονται στην πάλαι ποτέ πλούσια Μεθώνη.
Αλλοι αποδεικνύοντας μια προνομιούχο εξέλιξη, άλλοι μαρτυρώντας μια ιδιαίτερη ευαισθησία. Αλλοι θαμμένοι στη γη, άλλοι βυθισμένοι στη θάλασσα, αλλά όλοι κλεισμένοι στη φλύαρη σιωπή τους. Ο Χρόνος και ο Ανθρωπος μετατόπισαν και συσσώρευσαν τα χώματα, θάβοντας πολύτιμες μαρτυρίες του παρελθόντος. Η μανία της Φύσης έριξε κτίσματα κι έστειλε στο βυθό τα πλεούμενα που αγνόησαν τις ιδιοτροπίες της. Ο,τι γλύτωσε από το θαλασσοαντάριασµα, από τους σεισμούς, από τους κατακτητές, από τους αρχαιοκάπηλους. Κούρνιασε κάτω από τα χώµατα και τις πέτρες. Οι θησαυροί οι πιο πολύτιμοι είναι κατά βάθος οι θησαυροί που δεν γυαλίζουν. Αρκεί να υπάρχει η ευαισθησία που αποτιμάει και η γνώση που μελετάει. Η οφειλή προς την πολιτιστική κληρονομιά είναι ανυπολόγιστη· η ζημιά που υπέστη. Μεγάλη· η έγνοια για την διαφύλαξή της, για την ώρα μικρή. Είναι καλό να ονειρεύονται οι άνθρωποι· είναι σωτήρια καλύτερο να ξέρουν τι θα κάνουν όταν ξυπνήσουν. Για την ώρα είναι αγουροξυπνημένοι.
Η επί έντεκα χρόνια εντατική έρευνά μου, τόσο επιτόπου στο κάστρο Μεθώνης όσο και σε αρχεία Βενετίας, Γαλλίας, Λονδίνου, Ελλάδας, Γερμανίας, Μάλτας, Λιβάνου και Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Για χειρόγραφα ντοκουμέντα και πρωτογενείς πηγές σχετικά με την καστρούπολη. Με οδηγούν στο να εκφράσω πολύ συνοπτικά κάποιες σκέψεις μου σχετικά με τη διάσωση και ανάδειξη του κάστρου. Αφού πρώτα αναφέρω δυο παραδείγματα ακραίας πολιτιστικής αναλγησίας:
Το τσιµεντοξενοδοχείο ακριβώς επάνω στην βενετική κοντροσκάρπα του κάστρου κτισμένης. Σε ισόδοµο ορθογώνιο σύστημα τειχοδομίας με λειασμένους πώρους. Φέρουσα άγαλμα του λέοντα του Αγ. Μάρκου, και το τσιµεντοκαπηλειό στημένο όχι απλώς στην παραλία. Αλλά στην αμμουδιά, με τμήμα του να είναι μέσα στη θάλασσα, ελάχιστα μέτρα από το τείχος του κάστρου. Οποιος περιμένει την εμφάνιση μιας μαγικής λύσης από μόνη της, κάτι σαν από μηχανής θεός με το κλειδί πασπαρτού. Που θα ανοίξει όλες τις πόρτες και θα λύσει όλα τα αυξανόμενα, οξύτατα προβλήματα που αντιμετωπίζει το ερειπωμένο κάστρο Μεθώνης, πλανάται πλάνην οικτράν. Κάθε «πόρτα» θέλει διαφορετικό κλειδί γιατί έχει ιδιαιτερότητες, ιδιομορφίες, ιδιοτυπίες. Κάθε κλειδί θέλει μια ξεχωριστή ευαισθησία, ένα ειδικό μεράκι, μια μεγάλη επιμονή και υπομονή. Υπάρχουν όμως και πόρτες δίχως κλειδαριές. Ανοίγουν εύκολα, αρκεί να ξέρει κάποιος προς τα πού θα στρίψει το πόμολο.
Ακρως επείγοντα έργα
Στήριξη και αναστήλωση του τελευταίου ΒΔ ηµικυκλικού πύργου που αιωρείται σχεδόν στο κενό (εικ. 2), του τελευταίου ΒΔ τετράγωνου πύργου εδραζόμενου σε κρατήρα που άνοιξε η θάλασσα, των παρειών των κρατήρων που δηµιούργησε. Ενώ συνεχίζει να διαβρώνει η θάλασσα στο δυτικό επιθαλάσσιο τείχος, και τελικά επανακτίσημο των ανοιγμάτων του τείχους στην παλιά μορφή του.
Αναστήλωση του δυτικού επιθαλάσσιου τείχους, σε αρχαίο ισόδοµο ορθογώνιο σύστημα χωρίς σύνδεσμους. Στο τμήμα που έχει ανασκαφτεί από τη θάλασσα στο κάτω μέρος του και χρονολογείται από τον 2ο και 1ο π.Χ. αιώνα.
Σωστική ενίσχυση των αρχαίων ανοιγμάτων επάλξεων στη νότια πλευρά του τείχους, ανατολικά και δυτικά του πύργου San Marco. Πρόκειται για ανοίγματα επάλξεων του 4ου π.Χ. αιώνα σε πρώτη θέση χρήσης (εικ. 3). Η Μεθώνη διαθέτει μοναδικές επάλξεις της ελληνικής κλασικής αρχαιότητας, κάτι στο οποίο κανένας δεν έχει δώσει σημασία.
Στήριξη και αναστήλωση του ανατολικού πύργου στο λιμάνι του οποίου πρόσφατα κατέρρευσε τμήμα της τειχοδομίας του.
Στήριξη και αναστήλωση της βορειοδυτικής γωνίας της ΒΔ πλατφόρμας σε αξιοθαύμαστη αρχαία ελληνική τειχοδομία του 4ου π.Χ. αιώνα που έχει διαβρώσει σε βάθος η θάλασσα. Στην κορυφή αυτής της γωνίας υπήρχε μοναδικός για το κάστρο βενετικός σταυροειδής μεταλλικός σύνδεσμος. Μήκους 68 εκατοστών, που πήρε η θάλασσα και πρέπει να αναζητηθεί ανάμεσα στα βράχια.
Αναστήλωση των δυο πύργων Molin που κατέρρευσαν (ο ένας πρόσφατα και ο άλλος προ ετών) και επανατοποθέτηση του θυρεού, εγκαταλελειμμένου στα γκρεμίσματα.
Ανάδειξη
Ολοκλήρωση αναστήλωσης του ΝΑ πύργου του λιμανιού του οποίου η αναστήλωση σταμάτησε στο ύψος των οξυκόρυφων ανοιγμάτων (εικ. 4). Η αξιόπιστη και λεπτομερής ξυλογραφία του Erhard Reuwich το 1483 αποτελεί οδηγό για τη θέση των επάλξεων. Του βενετικού λέοντα του Αγίου Μάρκου (σήμερα πεσμένου στη θάλασσα), και των δυο θυρεών του Antonio Bembo (σήμερα αφημένων στα μπαζώματα).
Από την εσωτερική πλευρά, το άνοιγμα για τον θυρεό του Leonardo Bembo παραμένει κενό, με το θυρεό να βρίσκεται στο έδαφος. Η ξυλογραφία του 1483 και τα σωζόμενα εραλδικά σύμβολα επιτρέπουν μια ολοκληρωμένη και ορθή αναστήλωση. Επίσης πρέπει να διορθωθεί το άνοιγμα του πύργου που οδηγεί προς τις νότιες επάλξεις. Το οποίο, σε αντίθεση με όλα τα άλλα ανοίγματα του πύργου που διασώθηκαν σε γοτθικό, οξυκόρυφο ρυθμό. Ξανακτίσθηκε με οριζόντιο επιστύλιο, με τα δυο του μέλη να ενώνονται στο κενό! Ενας ισχυρός σεισμός στην ήδη σεισμογενή Μεθώνη θα δημιουργήσει σοβαρό πρόβλημα. Ενδεχόμενα και κατάρρευση του ογκώδους τείχους που εδράζεται στο συγκεκριμένο επιστύλιο.
Καθαρισμός και μερική αναστήλωση μητρόπολης Αγ. Ιωάννη του Θεολόγου στον εξωτερικό τοίχο της εκκλησίας μέχρι ύψος περίπου 1,80 μ. που διατηρεί σε κάποια σημεία. Αρκετές από τις μονολιθικές μαρμάρινες κολόνες του ναού είναι πεσμένες στο έδαφος. Πρέπει να στηθούν στον πλίνθο των βάσεών τους.
Καθαρισμός και στήριξη των δυο οθωμανικών λουτρών
Σωστική αρχαιολογική ανασκαφή στη βάση του πύργου χρυσής τομής από την εσωτερική, δυτική πλευρά του, για αναγνώριση του ρόλου του στην αρχαία εποχή, και διερευνητικές αρχαιολογικές τομές σε βάθος στο ύψωμα-ακρόπολη πίσω από τον πύργο Bembo για τον εντοπισμό θέσης αρχαίων κτισμάτων και ενδεχόμενα τη θέση του ναού της Ανεμώτιδας Αθηνάς.
Για τον επισκέπτη
Καθαρισμός και αποψίλωση της τάφρου και των εσωτερικών δρόμων ανάμεσα στα υπολείμματα κτηρίων της πρώην καστρούπολης.
Καθαρισμός των 25 ανοιγμάτων επάλξεων που βλέπουν προς τη γέφυρα εισόδου από τον προμαχώνα και την πλατφόρμα Bembo. Από το βορειοανατολικό εσωτερικό κι εξωτερικό τείχος και από τον προμαχώνα Loredan. Τοποθέτηση των κανονιών (περί τα 20), εγκαταλελειμμένων και σκορπισμένων στο κάστρο, στο λιμενοβραχίονα και στο χωριό Μεθώνης. Τα μικρότερα κανόνια στα χαμηλότερα, πλησιέστερα ανοίγματα, και τα μεγαλύτερα στα μεγάλα ανοίγματα του εσωτερικού βορειοανατολικού τείχους.
Δημιουργία δίφυλλης ξύλινης καστρόπορτας στην πύλη εισόδου στη μορφή μεσαιωνικής πόρτας όπως έκανε η Εφορεία αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου στην καστροπολιτεία της Ρόδου.
Αφαίρεση του σιδηροπλέγµατος, ανύψωση κατά 2 μέτρα και δημιουργία προστατευτικού πεζουλιού για τους επισκέπτες στην κορυφή του πύργου Bembo ο οποίος, βάσει γραπτών μαρτυριών, ήταν ο υψηλότερος της καστρούπολης. Είναι και εύκολο -ο κύριος κορμός του πύργου δεν είχε κανονιοθυρίδες ή επάλξεις- και επιβεβλημένο ώστε να δώσει στον επισκέπτη μια πιο σωστή εικόνα, έστω και μειωμένη, για το αρχικό ύψος. Παράλληλα, θα προσφέρει και το σωστό υπόβαθρο για τοποθέτηση κονταριού με την ελληνική σημαία.
Δημιουργία μονοπατιού-δρομολόγιου για τους επισκέπτες: κεντρική πύλη, Μεγάλη πλατεία των Οπλων, δρόμος αγοράς, ΝΑ πύργος, πλατεία Οπλων, πύργος-πύλη San Marco, πύργος Αγ. Νικόλαου, πύργος-πύλη San Marco, διαδρομή σε όλο το μήκος του δυτικού επιθαλάσσιου τείχους, πυραµοειδής πυριτιδαποθήκη, πύλη φρούριου, πύργος Bembo, Μεγάλη πλατεία των Οπλων, πλατφόρμα Bembo, κεντρική πύλη.
Δημιουργία εκθεσιακού χώρου είτε μόνο στη μητρόπολη Αγ. Ιωάννη, είτε και στη μητρόπολη και σε κλειστούς χώρους όπως στον πρώτο όροφο του πύργου San Marco, στον πύργο Αγ. Νικόλαου και στα δυο λουτρά, εάν το επιτρέπουν η υψηλή θερμοκρασία και η βαριά ατμόσφαιρα που επικρατούν το καλοκαίρι σε αυτούς τους κλειστούς χώρους. Τα εκθέματα θα είναι (εκτός από τη μεγάλη μαρμάρινη επιγραφή του Antonio Loredan [εικ. 5], την επιγραφή ενσωματωμένη σε πρόσοψη σπιτιού στο χωριό, τη σκαλιστή στενόμακρη πλάκα τοποθετημένη επάνω στην γρανιτένια στήλη, το φθαρμένο βενετικό λιοντάρι παραπεταμένο στο έδαφος, το ιωνικό κιονόκρανο, και το τμήμα αρχαίου θριγκού), επίσης κολόνες, επιγραφές, γλυπτά, αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη, όστρακα, νομίσματα, μεσαιωνικά και τουρκικά κεραμικά, μεταλλικά, μαρμάρινα και πήλινα αντικείμενα διαφόρων χρήσεων που βρίσκονται σκόρπια στο έδαφος, σε μπαζώματα, στην αποθήκη του κάστρου, και στα μουσεία Πύλου και Καλαμάτας, αντικείμενα προερχόμενα από το κάστρο.
Για την προβολή
Φωτισμός του κάστρου.
Περιστασιακές εκδηλώσεις με αφορμή επέτειο ή έκτακτο γεγονός.
Μόνιμο, διεθνές ετήσιο φεστιβάλ. Θα μπορούσε να είναι θεατρικού, μουσικού, χορευτικού, ενδυματολογικού χαρακτήρα συνδεόμενο με την αρχαιότητα, το Βυζάντιο, τη Βενετία, την οθωμανική αυτοκρατορία και την Ελλάδα του 19ου αιώνα. Με δεδομένο ότι σε αρκετά μέρη της Ελλάδας διοργανώνονται διάφορες εκδηλώσεις που ήδη καλύπτουν κάποια από αυτά τα θέματα, κάτι που θα ταίριαζε στην ταυτότητα του χώρου -και διοργανώνουν με μεγάλη ανταπόκριση στο κοινό μεσαιωνικά κάστρα στην Ευρώπη- θα μπορούσε να αφορά επίδειξη πτήσεων κυνηγετικών γερακιών και παρέλαση-κονταρομαχίες έφιππων με τον σχετικό μεσαιωνικό εξοπλισμό. Κάτι τέτοιο θα συνιστούσε θέμα φεστιβάλ στο κάστρο Μεθώνης με διεθνείς συμμετοχές.
Υ.Γ. Η φωτογραφίες είναι του συγγραφέα
